😊 आजचे दिनविशेष : दि .-17 ऑक्टोबर,2020.😊

😊  वार :- शनिवार,   दि :- १७ ऑक्टोबर ,२०२० 😊

अश्विन कृष्ण-पक्ष कृष्ण, 

शके १९४२

😊 आंतरराष्ट्रीय गरीबी निर्मूलन दिन

😊 💐 १७ ऑक्टोबर – घटना 💐 😊

१८३१: मायकेल फॅरॅडे यांनी विद्युत चुंबकीय प्रवर्तनाचा (Electro Magnetic Induction) गुणधर्म प्रयोगाद्वारे सिद्ध केला.

 १८८८: थॉमस एडिसन यांनी ऑप्टिकल फोनोग्राफ (प्रथम चित्रपट) साठी पेटंट दाखल केले. 

१९१७: पहिले महायुद्ध –

🎂 💐 १७ ऑक्टोबर – जन्म 💐 🎂

 १८१७: भारतीय शिक्षणतज्ञ, समाजसुधारक आणि तत्त्ववेत्ते सर सय्यद अहमद खान यांचा जन्म. (मृत्यू: २७ मार्च १८९८) 

१८६९: भारत गायन समाज या संस्थेचे संस्थापक गायनाचार्य पं. भास्करबुवा बखले यांचा जन्म. (मृत्यू: ८ एप्रिल १९२२)

😢 💐 १७ ऑक्टोबर – मृत्यू 💐 😢

 १७७२: अफगणिस्तानचे राज्यकर्ता अहमदशाह दुर्रानी (दुराणी) यांचे निधन. 

१८८२: इंग्लिश व्याकरणकार, ग्रंथकार व धर्मसुधारक दादोबा पांडुरंग तर्खडकर यांचे निधन. (जन्म: ९ मे १८१४) 

१८८७: जर्मन भौतिकशास्त्रज्ञ गुस्ताव्ह किरचॉफ यांचे निधन.

      💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

    💐  स्मृतिदिन :-दादोबा पांडुरंग तर्खडकर. (1882)

           इंग्रजांचे राज्य भारतात आल्यानंतर जे पाच विद्यार्थी शिकू लागले त्यापकी दादोबा पांडुरंग तर्खडकर एक होते.त्यांना मराठी भाषेचे पाणिनी या नावाने ओळखले जाते.अव्वल इंग्रजीतील मराठी व्याकरणकार, ग्रंथकार आणि कळकळीचे धर्मसुधारक होते .      

       मुंबई येथे 9 मे 1814 या दिवशी त्यांचा जन्म झाला . प्राथमिक शिक्षण घरी वडिलांजवळ तसेच खाजगी शाळांतून आणि माध्यमिक शिक्षण ‘बॉम्बे नेटिव्ह एज्युकेशन सोसायटी’ च्या शाळेत झाले.

            गुजराती व फार्सी भाषा त्यांना अवगत होत्या. सरकारी नोकरीत शिक्षक, अधीक्षक, उपजिल्हाधिकारी अशा विविध हुद्यांवर त्यांनी काम केले, सेवानिवृत्तिनंतर अल्पकाळ ओरिएंटल ट्रान्स्लेटरच्या हुद्यावर ते होते.

            संस्कृत व इंग्रजी भाषांच्या व्याकरणाचे अध्ययन करून आणि मराठी भाषेच्या रूपविचाराची स्वतंत्र प्रज्ञेने व्यवस्था लावून मराठी भाषेचे व्याकरण (१८३६) त्यांनी सिद्ध केले. ह्या व्याकरणाच्या अनेक आवृत्या निघाल्या. १८८१ मध्ये दादोबांनी आपल्या व्याकरणाच्या सातव्या आवृत्तीची पूरणिकाही प्रसिद्ध केली.

             विद्यार्थ्यांसाठी शालोपयोगी लघुव्याकरणही (१८६५) त्यांनी लिहीले. त्याच्याही अनेक आवृत्या निघाल्या. मोरोपंतांच्या केकावलीवर यशोदापांडुरंगी  (१८६५) ही गद्य टीका त्यांनी लिहिली. तीतून दादोबांची सहृदयता प्रत्ययास येते. ह्या टीकेस इंग्रजी आणि मराठी अशा दोन प्रस्तावना त्यांनी जोडल्या. त्यांपैकी मराठी प्रस्तावनेत त्यांचे वाङ्‌मयविषयक विविध विचार आलेले आहेत. 

            त्यांचे १८४६ पर्यंतचे आत्मचरित्र  (१९४७, संपा. अ. का. प्रियोळकर) महत्त्वाचे आहे. अव्वल इंग्रजीतील जवळजवळ एकमेव आत्मचरित्र म्हणून दादोबांच्या आत्मचरित्राचे महत्त्व आहेच. तथापि त्यांच्या काळातील धार्मिक, सामाजिक, शैक्षणिक आणि राजकीय स्थितीचे त्यात पडलेले प्रतिबिंबही अभ्यासकांच्या दृष्टीने मोलाचे आहे. स्वतः दादोबांचे जीवन अशा काही चळवळींशी वेगवेगळ्या प्रकारे निगडित झालेले असले, तरी त्यांच्या आत्मचरित्रातून त्या चळवळींबरोबरच दादोबांचे व्यक्तिमत्त्वही स्पष्टपणे प्रत्ययास येते. साधी भाषाशैली आणि प्रांजळ निवेदन ही ह्या आत्मचरित्राची काही उल्लेखनीय वैशिष्ठ्ये.

          यांशिवाय मराठी नकाशांचे पुस्तक  (१८३६), इंग्रजी व्याकरणाची पूर्वपीठिका (१८६०), धर्मविवेचन  (१८६८), पारमहंसिक ब्राह्मधर्म  (१८८०) आणि शिशुबोध  (१८८४) अशी विविध प्रकारची त्यांची ग्रंथरचना आहे, तसेच काही मराठी आणि इंग्रजी स्फुट निबंधही त्यांनी लिहिले. 

               विधवापुनर्विवाहाचे समर्थन करण्यासाठी त्यांनी लिहिलेला ‘विधवाश्रुमार्जन’ हा संस्कृत निबंध बाबा पदमनजी ह्यांच्या यमुनापर्यटन  ह्या कादंबरीत अंतर्भूत करण्यात आला होता. 

            दादोबांच्या साहित्यात साधेपणा आणि विचारप्रवर्तकता आहे. त्यांचे मराठी व्याकरणविषयक कार्य अग्रेसर महत्त्वाचे असून त्यायोगे मराठी गद्याला प्रमाणरूप प्राप्त झाले असल्याने ‘मराठी भाषेचे पाणिनी’ हे रास्त बिरुद त्यांना लावले जाते.

           ग्रंथलेखनाप्रमाणेच समाजसुधारणेचे कार्यही दादोबांनी केले. सरकारी नोकरी करीत असतानाच लोकहिताच्या कार्यात त्यांनी भाग घेतला. दुर्गाराम मनसाराम मेहेता यांनी सुरतला स्थापन केलेली मानवधर्मसभा (१८४४) आणि राम बाळकृष्ण जयकर यांच्या नेतृत्वाखाली स्थापन झालेली परमहंस सभा (सु. १८४८) या धर्मसुधारक संस्थांमागे दादोबांची प्रेरणा होती. 

            यांशिवाय मराठी ज्ञानप्रसारक सभा, मुंबई विद्यापीठ, पुनर्विवाहोत्तेजक सभा, बॉम्बे असोसिएशन इ. संस्थांच्या कार्यातही त्यांचा सहभाग असे.

        इंग्रज  सरकारने रावबहादुर ही पदवी त्यांना बहाल केली. मुंबई येथे 17 ऑक्टोबर 1882 रोजी ते निधन पावले.

   💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

  💐  जन्मदिन -: स्मिता पाटील  (1955)  

      रुपेरी पडद्यावर भारतीय स्त्रीची पर्यायी प्रतिमा साकारणारी सक्षम अभिनेत्री म्हणून स्मिता पाटील हीच चित्रपट सृष्टीच्या इतिहासात एक वेगळं स्थान आहे. अल्पायुषी ठरलेल्या स्मिता पाटीलने विविध व्यक्तिरेखांच्या संवेदना व त्यांचे व्यक्तिमत्त्व इतक्या प्रभावीपणे आणि सूक्ष्म बारकाव्यांसह अभिव्यक्त केलं की त्यामुळे पडद्यावरील सौंदर्याच्या रूढ संकल्पना दुय्यम ठरल्या.

           स्मिता पाटील हिचा जन्म 17 ऑक्टोबर 1955 रोजी पुणे येथे झाला . त्यांनी पुण्यातील रेणुका स्वरूप मेमोरियल माध्यमिक शाळेतून (मुलींच्या भावे स्कूलमधून) शिक्षण घेतले. त्यांचे वडील शिवाजीराव गिरधर पाटील हे राजकारणी होते. त्यांच्या आई विद्याताई पाटील या समाजसेविका होत्या.

            त्यांचे अभिनयाचे शिक्षण पुण्यातील फिल्म अ‍ॅन्ड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियात झाले होते.राष्ट्र सेवा दलाच्या सांस्कृतिक कार्यक्रमात सक्रीय असलेल्या स्मिताने दृकश्राव्य माध्यमाची सुरुवात दूरदर्शनवरील बातमीदार(न्यूज रीडर) या नात्याने केली .

         छोट्या पडद्यावरील या भूमिकेवरून स्मिता पाटील यांचे सुप्त गुण हेरून शाम बेनेगल या समर्थ दिग्दर्शकाने तिला निशांत आणि चरणदास चोर (1975 )या चित्रपटात अभिनयाची संधी दिली .हिंदी चित्रपटसृष्टीतील पदार्पणानंतर बेनेगल यांनी दिग्दर्शित केलेल्या ," मंथन" ,  आणि  "भूमिका" या चित्रपटातील तिच्या भूमिका गाजल्या. यातील कसदार अभिनयामुळे स्मिताला कलात्मक चित्रपटसृष्टीत मान्यता मिळालीच आणि राष्ट्रीपती पुरस्कारही मिळाले.

        "मंथन " मधून स्मिताने सहकारी चळवळीत सक्रिय झालेल्या हरिजन स्त्रीच्या व्यक्तिरेखेमधील सळसळते चैतन्य ,आक्रमकता आणि सचोटी यांचा सशक्त आविष्कार केला .

          त्याच प्रमाणे हंसा वाडकर या अभिनेत्रीच्या आत्मकथेवर आधारित "भूमिका "मधून तिने पुरुषप्रधान संस्कृतीत शोषत ठरणार्या  स्त्रीच्या संवेदना प्रभावीपणे अभीव्यक्त केल्या.

      सशक्त अभिनय आणि प्रभावी व्यक्तिमत्त्व या तिच्या गुणवैशिष्ट्यांमुळे स्मिता पाटीलला 1979 ते 1986 च्या दरम्यान आघाडीच्या दिग्दर्शकांच्या कलात्मक चित्रपटांमध्ये महत्त्वाच्या भूमिका मिळाल्या. या काळातील तिच्या अशा हिंदी व प्रादेशिक चित्रपटांमध्ये "आक्रोश " , "अर्धसत्य "(गोविंद निहलानी) ," मंडी " (श्याम बेनेगल), "सद् गती "(सत्यजित रे) , "भवनी भवाई "  "मिर्च मसाला" (चेतन मेहता), " चक्र ", "गमन" (मुजफ्फर अली) , "अकालेर संबंधाने "(मृणाल सेन) "जैत रे जैत" , " उंबरठा "( जब्बार पटेल) या चित्रपटांचा समावेश होतो.

          स्मिता पाटील यांनी दलित, शोषित स्त्रियांच्या, बंडखोर स्त्रियांच्या ,आंतरिक बळ असलेल्या स्त्रियांच्या प्रतिमा परिणामकारकतेने साकार केल्या .याबाबत शबाना आजमी या तिच्या समकालीन अभिनेत्रीही योगदान केलं आहे .या अभिनेत्रींनी हिंदी चित्रपटातील दुःखी ,अबला ,सोशिक गृहिणी, शोभिवंत प्रेयसीच्या रूढ झालेल्या प्रतिमांना पर्यायी अशा प्रतिमा सक्षमतेने साकार केल्या. वेगळ्या मूल्य चौकटी व निष्ठा घेऊन जगणाऱ्या व्यक्तिरेखांना या अभिनेत्रींनी  एका अर्थाने मान्यताच मिळवून दिली . स्मिता पाटील यांना 1985 मध्ये पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. 

      चित्रपट सृष्टीत असं महत्त्वाचे योगदान करणाऱ्या स्मिता पाटीलचा राज बब्बर सोबतचा संसार आणि तिची कारकीर्दही तिच्या अकाली मृत्यूमुळे अधुरी राहिली. प्रसूतीच्या वेळी अचानक स्वास्थ बिघडून 13 डिसेंबर 1986 रोजी वयाच्या अवघ्या 31 व्या वर्षी या सर्जनशील अभिनेत्रीचे निधन झालं . पण मृत्यूनंतरही मास्को, न्यूयॉर्क ,फ्रान्समधील विविध महोत्सवांमध्ये तिच्या चित्रपटांच सिंहावलोकन झालं.आंतरराष्ट्रीय स्तरावर रसिक व समीक्षकांकडून इतकी मान्यता मिळवणारी ती पहिली भारतीय अभिनेत्री ठरली.

          धुळे जिल्ह्यातील शिरपूर येथे त्यांच्या स्मरणार्थ स्मिता पाटील पब्लिक स्कुल ही शाळा चालवली जाते.

‌                                           💐💐 संकलन 💐💐

                                               श्री. भरत पाटील.