😊 योगाभ्यास -शुद्धीक्रिया:त्राटक

💐*शुध्दिक्रिया*

*त्राटक*

     एकाग्र चित्ताने निश्चल,न हलणार्‍या दृश्यावर(वस्तुवर) लक्ष केंद्रित करणे म्हणजे त्राटक होय.डोळ्यांतुन पाणी येई पर्यंत (अश्रुसंपात होईपर्यंत) असे त्राटक करावे.याने नेत्ररोगांचा नाश होतो.आळस नष्ट होतो.हि शुध्दिक्रिया अत्यंत लाभदायक आहे.

          शरीर व मन ऐकमेकांशी घनिष्टरित्या संबंधित आहेत.योगामध्ये शरीर या माध्यमास आद्य महत्व आहे.या माध्यमाचा विकास साधुन त्याव्दारे मानसिक व आध्यात्मिक विकास साधणे या योगक्रियांचा उद्देश आहे.क्रियांमधे मनावर नियंत्रण आणुन त्याला उच्चत्तम साधनेकडे प्रवृत्त करणार्‍या कर्मात त्राटकाचे महत्व अनन्यसाधारण आहे.

*त्राटकाचे विविध प्रकार*

*बाह्य त्राटक*

आपल्यापासुन दुर अंतरावर असलेल्या वस्तु वर लक्ष केंद्रित करणे यास *बाह्य त्राटक* म्हणतात.उदा.चंद्र,तारे,सुर्य,समुद्रातील,पर्वतावरील लांब वरची वस्तु.

*आंतर त्राटक*

डोळे बंद करुन बाह्य अथवा मध्य त्राटकात पाहालेले दृश्य पाहणे.अंर्तमुख होण्याची वृत्ती वाढवणे म्हणजे *आंतर त्राटक* होय.

*मध्य त्राटक*

डोळे उघडे ठेवुन जवळ ठेवलेल्या एखाद्या वस्तुवर बिंदुवर,ज्योतीवर दृष्टी एकाग्र करणे यास *मध्य त्राटक* असे म्हणतात.

*साहित्य*

बसावयाचे आसन,तूप/तिळाच्या तेलाचे निरंजन,हे निरंजन डोळ्याच्या सरळ रेषेत रेईल असे ठेवण्यासाठी लागणारी वस्तु किंवा स्टॅंड,वाटीभर साधे पाणी,एक सुती रुमाल.

*कृती*

थोडा वेळापुरता अंधार होण्यासाठी शक्य असल्यास खोलीची दारे व खिडक्या बंद कराव्यात.पंखा बंद करावा.आसनावर पद्मासन,वज्रासन,सुखासनात बसावे.आपल्यापासुन चार ते सहा फुट अंतरावर आपल्या डोळ्यांच्या सरळ रेषेत येईल अशी निरंजनाची ज्योत ठेवावी.चष्मा काढुन ठेवावा.शेजारीच वाटीत पाणी घेऊन त्यात एक सुती वस्र बुडवुन ठेवावे.पाठीचा कणा सरळ ठेवावा.हात मांड्यावर ठेवावेत.निश्चल व तेजस्वी ज्योत एकटक पहात रहावी.

        डोळ्यांतुन पाणी आले तरी डोळे सहज बंद होणार नाही याची काळजी घ्यावी.त्राटकाचा अभ्यास 05-15 मिनिटांपर्यंत वाढवावा.05-10 मिनिटे थांबुन नेत्र स्नानाची क्रिया करावी.ज्योती कडे पाहत एक डोळा बंद करुन पाण्यात भिजवलेला रुमाल बंद डोळ्यावरुन कानापर्यंत फिरवावा.नंतर दुसरा डोळा बंद करुन स्नान द्यावे.चार तासांपासुन रिकामे पोट असेल अशा कोणत्याही वेळी वरील त्राटकाची क्रिया करण्यास हरकत नाही.रिकाम्या,हलक्या पोटी त्राटक केल्यास लवकर एकाग्रता साधता येते.

*लाभ*

1.वयोमानानुसार होणारे नेत्र विकार ,चष्माचा मोठा नंबर इ.वर त्राटक उपयुक्त ठरते.

2.निद्रानाश,डोकेदुखी, मनोकायिक स्वरुपाचे अनेक विकार नाहीसे होतात.

3.स्मरणशक्ती,आकलनशक्ती,अभ्यासातील एकाग्रता इ.वर उत्तम परिणाम होतो.

4.आध्यात्मिक उन्नती व प्रभावी व्यक्तीमत्त्व साठी लाभदायक त्राटक.

5.मनाची स्थिरता वाढते.श्वसनाची गती कमी होऊन चंचलता कमी होते.

6.नेत्रांची आकर्षकता वाढते.दृष्टी सतेज व पवित्र बनते.

7.षटरिपू नियंत्रणात राहतात.आंतरिक बलवृध्दी होते.

*सावधानता*

मोतीबिंदु,काचबिंदु,रातांधळेपणा डोळ्याचे दिर्घकालीन विकार त्राटकाने दूर होत नाही.

💐💐 संकलन 💐💐

 श्री भरत पाटील.