😊 आजचे दिनविशेष : दि.- 7 नोव्हेंबर,2020.😊

💐 वार :- शनिवार,  दि : -७ नोव्हेंबर २०२० 💐

अश्विन कृष्ण-पक्ष कृष्ण सप्तमी, 

शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१६६५: सर्वात जुने जर्नल लंडन गॅझेट पहिल्यांदा प्रकाशित झाले.

१८७५: सुजलाम् सुफलाम्, मलयज शीतलाम्, साश्यशामलाम्, मातरम् वंदे…! वंदे मातरम् असे भारतमातेचे वर्णन करणारे गीत बंकिमचंद्र यादावचंद्र चटर्जी यांनी लिहिले.

१८७९: वासुदेव बळवंत फडके यांना जन्मठेप (काळ्यापाण्याची) शिक्षा ठोठवण्यात आली.

१९१७: पहिले महायुद्ध – गाझाच्या तिसर्‍या लढाईत ब्रिटिश फौजांनी गाझा ताब्यात घेतले.

१९३६: प्रभात चा संत तुकाराम हा चित्रपट पुण्यातील प्रभात चित्र्पटगृहात रिलीज झाला.

१९४४: फ्रँकलिन डी. रूझवेल्ट चौथ्यांदा अमेरिकेचे अध्यक्ष म्हणून निवडून आले.

१९५१: एम. पातंजली शास्त्री यांनी भारताचे २ रे सरन्यायाधीश म्हणुन कार्यभार सांभाळला.

१९९०: मेरी रॉबिन्सन या आयर्लंडच्या पहिल्या महिला राष्ट्राध्यक्ष बनल्या.

२००१: बेल्जियमची राष्ट्रीय विमान वाहतुक कंपनी सबीना (SABENA) दिवाळखोरीत गेली.

  

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 🎂

१८५८: लाल-बाल-पाल या त्रयीतील स्वातंत्र्यसेनानी बिपिन चंद्र पाल यांचा जन्म. (मृत्यू: २० मे १९३२)

१८६७: नोबेल पारितोषिक विजेत्या पोलिश-फ्रेन्च भौतिकशास्त्रज्ञ मेरी क्यूरी यांचा वाॅर्सा पोलंड येथे जन्म. (मृत्यू: ४ जुलै १९३४)

१८६८: व्याकरणकार व निबंधकार मोरो केशव दामले यांचा जन्म. (मृत्यू: ३० एप्रिल १९१३)

१८७९: रशियन क्रांतिकारक लिऑन ट्रॉट्स्की यांचा जन्म. (मृत्यू: २१ ऑगस्ट १९४०)

१८८४: क्रांतिकारक, विद्वान, कृषीतज्ञ, इतिहासकार आणि गदर पार्टी चे शिल्पकार डॉ. पांडुरंग सदाशिव खानखोजे यांचा जन्म. (मृत्यू: २२ जानेवारी १९६७)

१८८८: नोबेल पारितोषिक विजेते भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ सर चंद्रशेखर वेंकट रमण यांचा जन्म. (मृत्यू: २१ नोव्हेंबर १९७०)

१९००: स्वातंत्र्यसैनिक, संसदपटू, शेतकरी चळवळीतील नेते आणि काँग्रेसचे पुढारी प्रा. गोगिनेनी रंगा नायकुलू ऊर्फ एन. जी. रंगा यांचा जन्म. (मृत्यू: ९ जून १९९५)

१९०३: शिक्षणशास्त्र, मानस व बालमानस या विषयांचे लेखक भास्कर धोंडो कर्वे यांचा जन्म.

१९१५: महाराष्ट्रातील विचारवंत व शिक्षणतज्ञ गोवर्धन धनराज पारिख यांचा जन्म.

१९५४: अभिनेता, निर्माता, दिग्दर्शक, पटकथालेखक कमल हासन यांचा जन्म.

१९६०: भारतीय चित्रपट निर्माते श्यामप्रसाद यांचा जन्म.

१९७१: भारतीय दिग्दर्शक आणि पटकथालेखक त्रिविक्रम श्रीनिवास यांचा जन्म.

१९७५: भारतीय अभिनेते, दिग्दर्शक आणि पटकथालेखक वेंकट प्रभू यांचा जन्म.

१९८०: भारतीय गायक-गीतकार कार्तिक यांचा जन्म.

१९८१: भारतीय अभिनेत्री अनुष्का शेट्टी यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 😢

१५६२: मारवाडचे राव मालदेव राठोड यांचे निधन. (जन्म: ५ डिसेंबर १५११)

१८६२: दिल्लीचा शेवटचा बादशहा बहादूरशहा जफर यांचे निधन. (जन्म: २४ ऑक्टोबर १७७५)

१९०५: आधुनिक मराठी काव्याचे प्रवर्तक म्हणून ओळखले जाणारे एक श्रेष्ठ कवी कृष्णाजी केशव दामले तथा केशवसुत यांचे हुबळी येथे निधन. (जन्म: ७ ऑक्टोबर १८६६)

१९२३: भारतीय शिक्षक अश्विनीकुमार दत्ता यांचे निधन. (जन्म: २५ जानेवारी १८५६)

१९४७: भारतीय-श्रीलंकेचे पत्रकार आणि राजकारणी के. नतेसा अय्यर यांचे निधन.

१९६३: मराठी लघुकथाकार व प्रसाद मासिकाचे संपादक यशवंत गोपाळ तथा य. गो. जोशी यांचे निधन. (जन्म: १७ डिसेंबर १९०१)

१९८०: हॉलिवूड अभिनेता स्टीव्ह मॅकक्‍वीन यांचे निधन. (जन्म: २४ मार्च १९३०)

१९८१: अमेरिकन इतिहासकार व तत्त्वज्ञ विल डुरांट यांचे निधन. (जन्म: ५ नोव्हेंबर १८८५)

१९९८: शास्त्रीय गायक, संगीतकार व शास्त्रीय संगीताचे अभ्यासक पं. जितेंद्र अभिषेकी यांचे निधन. (जन्म: २१ सप्टेंबर १९२९)

२०००: ज्येष्ठ गांधीवादी नेते, माजी केंद्रीयमंत्री, महाराष्ट्राचे माजी राज्यपाल आणि हरितक्रांतीचे अध्वर्यू सी.सुब्रह्मण्यम यांचे निधन. (जन्म: ३० जानेवारी १९१०)

२००६: भारतीय क्रिकेटर आणि मॅनेजर पॉली उम्रीगर यांचे निधन. (जन्म: २८ मार्च १९२६)

२००९: लेखिका व स्वातंत्र्यसैनिक सुनीता देशपांडे यांचे निधन. (जन्म: ३ जुलै १९२६)

२०१५: भारतीय दिग्दर्शक आणि कवी बाप्पादित्य बंदोपाध्याय यांचे निधन. (जन्म: २८ ऑगस्ट १९७०)

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

          🎂 💐  जन्मदिन :- मेरी क्युरी(1867)  

दोन नोबेल पारितोषिके जिंकणारी पहिली आणि एकमेव महिला शास्त्रज्ञ होती. 

1903 साली पदार्थ विज्ञानातील( PHYSICS) संशोधनासाठी आणि 1911 साली रसायनशास्त्रातील संशोधनासाठी (CHEMISTRY)  असे दोन वेळा नोबेल पारितोषिकाने सन्मानित होण्याचा मान मेरी क्युरी यांच्याकडे जातो.

             मेरी क्युरी यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1867 साली पोलंड देशाची राजधानी वॉर्सामध्ये एका अत्यंत अशा गरीब कुटुंबात झाला. त्यांचे मुळ नाव मारिया स्क्लोडोव्ह्स्का असे होते. त्यांच्या वडिलांचे नाव वाल्दिस्लाव असे होते. ते गणित व विज्ञान या विषयांचे शिक्षक होते. मेरी क्युरी यांच्या आईचे नाव, ब्रोनिस्लावा असे होते. त्या शिक्षिका व उत्तम पियानोवादक होत्या.  मेरी क्युरी यांच्या आईंना क्षयरोग झाला होता. त्यामुळे मेरी क्युरी यांना त्यांची साथ फार काळ लाभली नाही. 9 मे 1878 साली मेरी क्युरी यांच्या आईचा मृत्यू झाला.

           लहानपणापासून मेरी क्युरी यांना विज्ञानाची आवड होती . परंतु त्याकाळी विज्ञानाचे उच्चशिक्षण पोलंडमध्ये मिळणे शक्य नव्हते . घरात आर्थिक टंचाईही होती. मेरींना ब्रोन्या ह्या नावाची मोठी बहीण होती.

         मेरींनी काही वर्ष नोकरी करून ब्रोन्याच्या शिक्षणाचा खर्च करावा ब्रोन्याचे शिक्षण पूर्ण झाले की त्यांनी मेरींना पुढील शिक्षणासाठी पॅरीस ला बोलावून घ्यावे असा दोन भगिनींनी ठराव केला .त्याप्रमाणे 1891  साली वयाच्या चोविसाव्या वर्षी मेरी पॅरिसला येऊन दाखल झाल्या .त्या वेळेपर्यंत त्यांच्या शिक्षणात सहा वर्षांचा खंड पडला होता.

             1893 आणि 94 या दोन वर्षात पॅरिसच्या सुप्रसिद्ध साॅरोबाॅन विद्यापीठाच्या भौतिकशास्त्र आणि गणित या विषयांच्या पदव्या मेरी यांनी हस्तगत केल्या.  त्या 1895 साली पेरी क्युरी या शास्त्रज्ञा बरोबर विवाहबद्ध झाले . तेव्हापासून त्या मेरी क्युरी या नावाने ओळखल्या जाऊ लागल्या.1897 साली त्यांनी आपला

" युरेनिक रेज " नावाचा प्रबंध विद्यापीठाला सादर केला.

          युरेनियम प्रमाणेच इतरही काही पदार्थ किरण उत्सर्जित करीत असले पाहिजेत ही गोष्ट मेरी क्युरी यांनी ओळखली.  त्यानुसार आपला शोध चालू केला. त्या काळातील ज्ञात असलेले प्रत्येक मूलद्रव्य त्यांनी तपासले. सरतेशेवटी युरेनियमसारखेच गुणधर्म असलेल्या थोरियमचा प्रथम शोध लागला .या दोन मूलद्रव्यां मधून उत्सर्जित होणाऱ्या किरणांचे मेरी क्युरी यांनी नामकरण केले किरणोत्सर्जन (RADIOACTIVITY). RADIOACTIVITY ,RADIOACTIVE  ELEMENTS AND ISOTOPES हे शब्द रूढ करण्याचे श्रेय मेरी क्युरी यांनाच जाते.

    त्याकाळी पिच ब्लेंड नावाच्या खाणीत सापडणाऱ्या दगडांपासून युरेनियम अलग करत असत. मेरी आणि पेरी क्युरी दांपत्याने असे  टनावारी दगड पॅरिसला मागवून घेतले . पिचब्लेंडचे विश्लेषण करत असतांना काही नमुन्यांमध्ये किरणोत्साराचे प्रमाण अधिक असल्याचे त्यांच्या लक्षात आले . अर्थात हे किरण निराळ्याच मुलद्रव्यातून  उत्सर्जित  होत असले पाहिजेत असे त्यांच्या लक्षात आले. 

       पुढे शेडवजा असलेल्या आपल्या प्रयोगशाळेत रात्रंदिवस खपून क्युरी दांपत्याने त्या टनावारी पिचब्लेंड मधून लहानशा कुपीत राहतील अशी दोन नवीन मूलद्रव्य वेगळी केली .त्यापैकी एका मूलद्रव्याचे मेरी क्युरी यांनी नामकरण केल " पोलोनियम". पोलांड या आपल्या  मायदेशाला पोलोनियम या मूलद्रव्याच्या नावाने विज्ञानात कायमचे स्थान देऊन टाकले . दुसऱ्या किरणोत्सर्गी पदार्थाला रेडियम असे नाव द्यायचे क्युरी दांपत्याने निश्चित केले. ही घटना 1898 सालातील आहे.

          घोड्याचा तबेला असावा अशा प्रयोगशाळेत रात्रीच्या काळोखातील रेडियममधून उत्सर्जित होणाऱ्या हिरव्या अलौकिक  प्रकाशाची झळाळी क्युरी दांपत्याने अनुभवली होती . त्यांनी शोधून काढलेला रेडियम आता मनगटी घड्याळांच्या काट्यांवर स्थिरावला आहे. रात्रीच्या अंधारात तो आपल्याला वेळेचे भान करून देतो.

          1899 ते 1904 या पाच वर्षांच्या काळात क्युरी दाम्पत्याने किरणोत्सर्जन ( RADIOACTIVITY ) या विषयावर 32 शोधनिबंध प्रसिद्ध केले. क्युरी दांपत्याने अविश्रांत परिश्रम केल्यामुळे अणुकेंद्र संशोधनाचा मार्ग खुला झाला. 1903 साली नोबेल पारितोषिक बहाल करून  क्युरी दांपत्याचा गौरव करण्यात आला.          किरणोत्सर्गाच्या प्रयोगांमुळे पिअर क्युरी यांच्या प्रकृतीवर परिणाम झाला . 1906 साली पॅरिसमध्ये रस्ता ओलांडताना झालेल्या एका अपघातात ते 47 वर्षे वय असताना मरण पावले .याचा मेरी वर प्रचंड परिणाम झाला.अशा परिस्थितीतही मेरी क्युरी यांनी आपले संशोधन सुरू ठेवले.1911 साली मेरी क्युरींनी दुसरे नोबेल पारितोषिक पटकावले. 

       आर्थिक पाठबळ नसताना पोलोनियम आणि रेडियम यांचा शोध लावणाऱ्या क्युरी दांम्पत्याला या शोधाचे पेटंट घेऊन परिस्थितीवर मात करता आली असती. परंतु पेटंट घेण्यापेक्षा रेडियमच्या उपयोगासाठी संशोधन करत राहणार त्यांना जास्त महत्त्वाचं वाटत होतं. एवढं महत्त्वाचं कार्य करूनही मेरी क्युरीला सतत नाकारलं गेलं .जन्माने पोलीश असल्याने फ्रान्समध्ये ती परकी होती . दुसरी गोष्ट म्हणजे ती स्त्री असल्याने अनेक अडचणी उभ्या केल्या जात होत्या .

किरणोत्सर्गाचा अभ्यासासाठी वार्सा येथे प्रयोगशाळा स्थापन केली.

          कॅन्सर या आजारावर काम करण्याची मेरीची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी पॅरिस विद्यापीठ आणि पाश्चर संस्थेने  संयुक्तपणे रेडियम संशोधन संस्था उभारली.       पैशापेक्षा संशोधन महत्त्वाचे मानणार्या ,स्वभावाने अबोल, कष्टाळू असलेल्या या महान महिला शास्त्रज्ञाचा मृत्यू 4 जुलै 1934  साली ज्या कॅन्सरसारख्या दुर्धर रोगाने झाला.

    💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

  

🎂 💐 जन्मदिन :-  पांडुरंग सदाशिव खानखोजे(1884)

            भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातील क्रांतिकारक व कृषीतज्ञ .युरोपातील क्रांतीकारकांशी संपर्क साधून पारतंत्र्यातील भारताला सशस्त्र क्रांती द्वारे मुक्त करण्याचे प्रयत्न करणारे धडाडीचे क्रांतिकारक म्हणून पांडुरंग सदाशिव खानखोजे प्रसिद्ध आहेत. काही काळ मेक्सिकोत वास्तव्य करणाऱ्या खानखोजे यांनी तिथे कृषी क्षेत्रात संशोधन करून आपल्या उत्तरायुष्यात भारतात परतून कृषी तज्ञ म्हणूनही भूमिका वठवली.

              खानखोजे यांचा जन्म वर्धा जिल्ह्यातील पालकवाडी येथे 7 नोव्हेंबर 1884 रोजी झाला. त्यांचे शालेय शिक्षण वर्धा येथे झाले. बालपणापासूनच त्यांना भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातबाबत औत्सुक्य होते . 

पांडुरंग खानखोजे यांना लोकमान्य टिळकांनी स्वातंत्र्य चळवळीची प्रेरणा दिली. १९०८ सालापासूनच त्यांचा संबंध स्वातंत्र्य चळवळीशी आला .अमेरिकेत गेल्यावर त्यांनी गदर (क्रांती)पक्ष स्थापन करण्यात पुढाकार घेतला. जगात अनेक ठिकाणी फिरून त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्यासाठी देशाबाहेरून प्रयत्न केले.   

                 पुढे लोकमान्य टिळकांच्या सल्ल्यानुसार त्यांनी जपानमध्ये सैनिकी शिक्षण घेतल्यावर 1911 साली खानखोजे अमेरिकेत गेले .तिथे कॅलिफोर्निया व वॉशिंग्टन विद्यापीठातून त्यांनी शेतकी विषयात पदव्युत्तर शिक्षण घेतलं. शिक्षण सुरू असतानाच त्यांनी इंडियन इंडिपेंडेंट पार्टीची स्थापना करून भारतातील क्रांतिकारकांना बाहेरून मदत करण्याचे कार्य सुरू केलं .

       पहिल्या महायुद्धाच्या काळात ते पश्चिम आशियात आले असताना ब्रिटिश पोलीस त्यांच्या मागे लागले . त्यामुळे ते इराणला गेले तिथे काही काळ कृषी तज्ञ म्हणून नोकरी केल्यावर युरोपातील अनेक देशात राहून ते क्रांतिकार्य करत होते .

        1920 सालापासून ते 1947 सालापर्यंत त्यांनी मेक्सिकोमध्ये वनस्पतीशास्त्राचे व पीक निर्मिती शास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम केले. या काळात हायब्रीड मका, तांब्या रोगाला तोंड देणारा, पावसाळ्यात, उन्हाळ्यात व थंडीत बर्फालाही तोंड देईल असा गहू, अधिक उत्पादन देणारे सोयाबीन आणि घेवड्याचे उत्पादन, कमी पावसात भरपूर उतारा देणारी जात, समुद्रसपाटीपासून खूप उंचीवर पिकवता येणारी जात, आदींवर संशोधन करून मेक्सिकोमध्ये त्यांनी हरित क्रांती घडवून आणली. मेक्सिकन सरकारने खानखोजे यांना कृषिसंचालक म्हणून नेमले होते.

         मेक्सिकोतील शिक्षण खात्याच्या संग्रहालयाच्या भिंतीवर मेक्सिकोचे राष्ट्राध्यक्ष व इतर थोर व्यक्तींच्या भव्य भित्तीचित्रांच्या पंक्तीत डॉ.खानखोजे यांचे म्यूरल असून चित्राच्या शिरोभागी स्पॅनिश भाषेत 'आता गोरगरिबांनाही भाकर मिळेल' असे लिहिले आहे.

            त्यांनी कृषिविषयक महत्त्वाचं संशोधन केलं आणि त्याबद्दल मेक्सीको सरकारच्या" नॅशनल अकॅडमी ऑफ सायन्सेस " या संस्थेतर्फे त्यांचा गौरव करण्यात आला. पुढे भारत सरकारच्या विनंतीवरून ते भारतात परतले.  आपल्या कृषी क्षेत्रातील ज्ञानाचा येथील कृषी विकासासाठी वापर केला. 

            क्रांतीकार्य व कृषीतज्ञ अशी दुहेरी लोकाभिमुख भूमिका करणाऱ्या खानखोजे यांचे 18 जानेवारी 1967 रोजी नागपूर येथे निधन झाले.

     पांडुरंग खानखोजे यांची कन्या डॉ. सावित्री सहानी यांनी त्यांच्यावर 'क्रांती आणि हरितक्रांती' असे एक पुस्तक लिहिले आहे.

वीणा गवाणकरांनीही 'डॉ.खानखोजे-नाही चिरा..' या नावाने त्यांचे चरित्र लिहिले आहे.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                           😊💐 संकलन💐😊

                                               श्री. भरत पाटील.