😊 आजचे दिनविशेष : दि.-25 नोव्हेंबर,2020.😊

💐 वार : - बुधवार, दि :- २५ नोव्हेंबर २०२०. 💐

कार्तिक शुक्ल-पक्ष शुक्ल- एकादशी, शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१६६४: छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा पाया घातला.

१९२२: मधुमेह या आजारावरील इन्सुलिन चा शोध फ्रेडरिक बँटिंगनी यांनी जाहीर केला.

१९४८: नेशनल कॅडेट कोर्सची स्थापना.

१९७५: सुरीनामला नेदरलँड्सकडून स्वातंत्र्य मिळाले.

१९८१: अहमदाबाद येथील सरदार वल्लभभाई पटेल स्टेडियमवर पहिला आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट सामना खेळला गेला.

१९९१: कमल नारायण सिंग यांनी भारताचे २२ वे सरन्यायाधीश म्हणुन कार्यभार सांभाळला.

१९९४: राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळेचे संचालक डॉ. रघुनाथ माशेलकर यांना कलकत्ता येथील इंडियन सायन्स काँग्रेस असोसिएशनतर्फे देण्यात येणारा राज क्रिस्टो दत्त स्मृती पुरस्कार जाहीर.

१९९९: ज्येष्ठ सामाजिक कार्यकर्ते बाबा आमटे यांना इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार जाहीर.

२०००: सतारवादक उस्ताद अब्दुल हलीम जाफर खाँ यांना मध्यप्रदेश सरकारचा तानसेन सन्मान जाहीर.

  

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 🎂

१८४१: जर्मन गणितज्ञ आर्न्स्ट श्रोडर यांचा जन्म.

१८४४: मर्सिडीज-बेंझ चे संस्थापक कार्ल बेंझ यांचा जन्म. (मृत्यू: ४ एप्रिल १९२९)

१८७२: ख्यातनाम नाटककार व पत्रकार, केसरी चे संपादक, नवाकाळ चे संस्थापक कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर यांचा जन्म. (मृत्यू: २६ ऑगस्ट १९४८)

१८७९: आध्यात्मिक गुरु व शिक्षणतज्ञ साधू वासवानी यांचा जन्म. (मृत्यू: १६ जानेवारी १९६६)

१८८२: मराठी चित्रकार सावळाराम लक्ष्मण हळदणकर यांचा जन्म. (मृत्यू: ३० मे १९६८)

१८९८: भारतीय अभिनेते, दिग्दर्शक आणि पटकथालेखक देबाकी बोस यांचा जन्म.

१९२१: नटवर्य भालचंद्र पेंढारकर यांचा जन्म.

१९२६: भारताचे २१ वे सरन्यायाधीश रंगनाथ मिश्रा यांचा जन्म. (मृत्यू: १३ सप्टेंबर २०१२)

१९३५: महाराष्ट्रीय हॉकीपटू गोविंद सावंत यांचा जन्म.

१९३७: शिक्षणतज्ज्ञ साधू वासवानी यांचा जन्म.

१९३९: मेवाती घराण्याचे गायकी अंगाने वाजवणारे सतारवादकउस्ताद रईस खान यांचा जन्म.

१९५२: पाकिस्तानचा क्रिकेटपटू इम्रान खान यांचा जन्म.

१९७२: भारतीय क्रिकेटपटू दीपा मराठे यांचा जन्म.

१९८३: भारतीय क्रिकेटर झुलन गोस्वामी यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 😢

१८८५: स्पेनचा राजा अल्फान्सो (बारावा) यांचे निधन. (जन्म: २८ नोव्हेंबर १८५७)

१९२२: प्राच्यविद्यासंशोधक, भाषाशास्त्रज्ञ व साहित्यसमीक्षक पांडुरंग दामोदर गुणे यांचे निधन. (जन्म: २० मे १८८४ – राहुरी, अहमदनगर, महाराष्ट्र)

१९६०: प्राच्यविद्यापंडित अनंत सदाशिव अळतेकर यांचे निधन. (जन्म: २४ सप्टेंबर १८९८)

१९६२: आधुनिक संतकवी गणेश दत्तात्रय सहस्रबुद्धे उर्फ दासगणू महाराज यांचे निधन. (जन्म: ६ जानेवारी १८६८ – अकोळनेर, अहमदनगर)

१९७४: संयुक्त राष्ट्राचे सरचिटणीस उ. थांट यांचे निधन. (जन्म: २२ जानेवारी १९०९)

१९८४: भारताचे माजी उपपंतप्रधान आणि महाराष्ट राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री यशवंतराव चव्हाण यांचे निधन. (जन्म: १२ मार्च १९१३)

१९९७: लोकमत चे संस्थापक, संपादक, माजी मंत्री व स्वातंत्र्य सेनानी जवाहरलालजी दर्डा यांचे निधन.

१९९७: मलावी देशाचे पहिले अध्यक्ष हेस्टिंग्ज बांदा यांचे निधन. (जन्म: १४ मे १८९८)

१९९८: प्रशासक व मुत्सद्दी, पंतप्रधानांचे मुख्य सचिव, योजना आयोगाचे उपाध्यक्ष परमेश्वर नारायण तथा पी. एन. हक्सर यांचे निधन. (जन्म: ४ सप्टेंबर १९१३ – गुजरानवाला, पंजाब, पाकिस्तान)

२०१३: बालसाहित्यिका लीला पोतदार तथा लीलावती भागवत यांचे निधन. (जन्म: ५ सप्टेंबर १९२०)

२०१४: भारतीय अभिनेत्री, नृत्यांगना, आणि कोरिओग्राफर सितारा देवी यांचे निधन. (जन्म: ८ नोव्हेंबर १९२०)

२०१६: क्युबाचे क्रांतिकारक आणि पंतप्रधान फिडेल अलेहांद्रो कॅस्ट्रो रूझ यांचे निधन. (जन्म: १३ ऑगस्ट १९२६)

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

  😢 💐 स्मृतिदिन  :-  यशवंतराव  चव्हाण (1984)

        यशवंतराव चव्हाण  महाराष्ट्र राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री आणि एक राष्ट्रीय नेते होते. देवराष्ट्रे (सातारा जिल्हा) येथील एका सामान्य शेतकरी कुटुंबात 12 मार्च 1913 रोजी यशवंतरावांचा जन्म झाला. प्राथमिक शिक्षण कराड येथे घेऊन उच्च शिक्षण कोल्हापूर व पुणे येथे घेतले . बी.ए., एल्‌एल्‌. बी. झाले. १९३० साली महात्मा गांधींनी सविनय कायदेभंग चळवळ सुरू केली, तेव्हा तीत भाग घेतला. १९३२ साली त्यांना पहिला तुरुंगवास घडला. या कारावासात मार्क्सवादाशी आणि मानवेंद्रनाथ रॉय यांच्या विचारांशी त्यांचा परिचय झाला.  १९४२ च्या छोडो भारत आंदोलनात ते सामील झाले. सातारा जिल्ह्यातील भूमिगत चळवळीत त्यांनी महत्त्वाची कामगिरी बजावली. यातून पुढे प्रतिसरकार स्थापन झाले, पण त्यावेळी ते तुरुंगात होते त्यामुळे प्रतिसरकारशी त्यांचा तसा फारसा संबंध राहिला नव्हता.

           १९४६ साली तेव्हाच्या मुंबई प्रांताच्या विधिमंडळाची निवडणूक होऊन यशवंतराव दक्षिण सातारा मतदार संघातून निवडले गेले आणि संसदीय चिटणीस झाले. १९४८ साली त्यांची महाराष्ट्र प्रदेश काँग्रेसच्या चिटणीसपदावर नियुक्ती झाली.

           १९५२ च्या निवडणुकीनंतर ते स्थानिक स्वराज्य व पुरवठा खात्याचे मंत्री झाले. द्वैभाषिक मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्री म्हणून त्यांनी १ नोव्हेंबर १९५६ रोजी सूत्रे हाती घेतली. १९६० साली महाराष्ट्र राज्य स्थापन झाले व त्याचे ते पहिले मुख्यमंत्री निवडले गेले. पुढे १९६२–६६ या काळात ते भारताचे संरक्षणमंत्री, १९६६–७० गृहमंत्री, १९७०–७४ पर्यंत अर्थमंत्री आणि १९७४ पासून परराष्ट्रमंत्री बनले. पंतप्रधान लालबहादूर शास्त्री यांच्या  निधनानंतर यशवंतराव चव्हाणांना पंतप्रधान करण्यासाठी अनेक खासदारांचा पाठिंबा होता.

               त्यांच्या शासकीय तसेच प्रशासकीय कौशल्याचा व लोकनेतृत्वाचा प्रत्यय द्वैभाशिक मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्रिपद त्यांच्याकडे आले, तेव्हा आला. त्यांनी अल्पसंख्य बिगरमराठी समाजाचा आणि काँग्रेसच्या वरिष्ठ नेत्यांचा विश्वास आपल्या कर्तबगारीने, कार्यक्षम कारभाराने संपादन केला . मुंबई राज्याचे विभाजन होऊन महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्याने काहीही उलथापालथ होणार नाही, याची वरिष्ठ नेत्यांस खात्री पटविली.

           चिनी आक्रमणानंतर संरक्षणखात्यात चैतन्य आणण्याची जबाबदारी यशवंतरावांनी पार पाडली. १९६७ च्या निवडणुकीनंतर काँग्रेसचा अनेक राज्यांत पराभव झाला. त्यामुळे देशात जी अस्थिर परिस्थिती निर्माण झाली होती, त्या परिस्थितीत त्यांनी गृहखाते खंबीरपणे पण कौशल्याने सांभाळले. 

               अर्थखाते त्यांच्याकडे आले, तेही बांगला देशाचे युद्ध, दुष्काळ वगैरेंमुळे खालावलेल्या आर्थिक परिस्थितीत. माजी संस्थानिकांचे तनखे रद्द करणे इ. उपाययोजना त्यांच्या कारकीर्दीत झाल्या. चलनवाढीला आळा घालण्याचे कडक उपाय योजण्याच्या धोरणाचा प्रारंभही यशवंतरावांच्या कारकीर्दीत झाला.

               कार्यक्षम मंत्री, यशस्वी संसदपटू आणि जनसामान्यात ज्याची मुळे रुजली आहेत, असा उदारमतवादी नेता असे यशवंतरावांचे थोडक्यात वर्णन करता येईल. चाळीस वर्षांपेक्षा अधिक काळ ते राजकारणात होते आणि पंचवीसपेक्षा अधिक काळ अधिकारपदावर त्यांनी काढला होता . 

                 यशवंतराव चव्हाण साहित्यिक होते. साहित्यप्रेमी होते ,उत्तम वक्ते व लेखक होते. त्यांची विचारप्रवर्तक भाषणे सह्याद्रीचे वारे (१९६२) व युगांतर (१९७०) या ग्रंथांतून संगृहीत केलेली आहेत. महाराष्ट्र राज्य स्थापन झाल्यानंतर त्यांनी निरनिराळ्या क्षेत्रांत अनेक नव्या उपक्रमांना चालना दिली. हे उपक्रम ज्याप्रमाणे सहकारी साखर कारखानदारीचे आहेत, तसेच जिल्हा परिषदा, भाषा संचालनालय, साहित्य संस्कृति मंडळ वगैरे प्रकारचेही आहेत. त्यांच्याबद्दल परप्रांतीयांना आशा वाटते, तर महाराष्ट्रीयांना ते एक विश्वासाचे ठिकाण आहेत.

                १९६९ साली काँग्रेसमध्ये फूट पडली, तेव्हा ती सावरण्याच्या कामी यशवंतरावांनी आटोकाट प्रयत्न केले. देशात यादवीचे वातावरण न ठेवता समन्वयाचे असावे कारण भारतासारख्या प्रचंड, भिन्न भिन्न जातिधर्मांच्या देशात त्याखेरीज आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक प्रगती होणार नाही, ही यशवंतरावांची धारणा होती. पुरोगामी विचारांचा ते पाठपुरावा करतात. ते पोथीनिष्ठ नाहीत. नीतिमूल्यांचा पुरस्कार व्यवहारात व्हावा, अशी त्यांची इच्छा व प्रयत्न असतात. झगमगाटापेक्षा संथपणा, सातत्य हे त्यांच्या नेतृत्वाचे वैशिष्ट्य होते आणि तेच त्यांचे शक्तिस्थान होते.

             " कृष्णाकाठ " हे यशवंतराव चव्हाण यांचे आत्मचरित्र प्रसिद्ध आहे. 25 नोव्हेंबर 1984 रोजी नवी दिल्ली येथे यशवंतराव चव्हाण यांचे निधन झाले.

    सातारा येथे कृष्णा आणि कोयना नदीच्या संगमावर असलेले  " प्रीतीसंगम " येथे त्यांची समाधी असून हे एक चांगले पर्यटन स्थळ आहे.

 💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

   🎂😊  जन्मशताब्दी दिन  :-भालचंद्र पेंढारकर (1921)

           भालचंद्र पेंढारकर यांचा जन्म 25 नोव्हेंबर 1921 चा. नाट्यवर्तुळात ते सर्वांचे 'अण्णा' होते. अण्णांची खरी ओळख होती ती 'ललितकलादर्श' ही नाट्यसंस्था. भारतीय रंगभूमीचा एक गौरवशाली ठेवा असलेल्या या संस्थेचा अण्णांनी पोटच्या मुलाप्रमाणे सांभाळ केला. संस्थेची वैभवशाली परंपरा जोपासली. 1 जानेवारी  1908 रोजी संगीतसूर्य केशवराव भोसले यांनी स्थापन केलेल्या या संस्थेचे आज वटवृक्षात रुपांतर झाले आहे. 112 वर्षांची ही संस्था केवळ अण्णांनी घेतलेल्या अथक परिश्रमांमुळेच आजही 'तरुण' आहे. केशवराव भोसले यांचे 1921मध्ये निधन झालं. 

           त्यानंतर केशवरावांचा वारसा व्यंकटेश बळवंत तथा बापुराव पेंढारकर यांनी पुढे नेला. 1937 साली बापुरावांचे अकाली निधन झाले आणि अर्थातच बापुरावांचे चिरंजीव भालचंद्र पेंढारकर यांच्याकडे वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी ललित कलादर्शची सूत्रं आली.

      भालचंद्र पेंढारकर यांनी नाटकाचा व्यवसाय करू नये अशी त्यांच्या वडिलांची म्हणजे बापूराव पेंढारकर यांची इच्छा होती . त्याने डॉक्टर किंवा वकील व्हावं असं बापुरावांना वाटे . पण काळाची योजना काही वेगळीच होती. भालचंद्र पेंढारकर यांना नाट्य व्यवसायच करावा लागला . त्यांनी तो इमानेतबारे केला . ललितकलादर्शला वैभवाच्या शिखरावर  पर्यंत घेऊन गेले. 

           भालचंद्र पेंढारकरांकडे ललिता ललितकलादर्श संस्था आली तेव्हा संस्थेवर कर्जाचा मोठा बोजा असल्याने संस्थेचं वैभव टिकवण्याचे आणि त्यातून मार्ग काढून पुढे जाण्याचे खडतर आव्हान अण्णांसमोर होतं. मात्र अण्णा डगमगले नाहीत. केशवराव भोसले, मास्टर दीनानाथ, बालगंधर्व, मामा पेंडसे, बापुराव पेंढारकर, बाबुराव पेंटर, मा. विनायक, व्ही, शांताराम, भालजी पेंढारकर अशा दिग्गजांच्या अभिनयाला रंगमंच देणाऱ्या 'ललितकलादर्श'च्या वैभवाला त्यांनी नवी झळाळी दिली. प्रतिकूल परिस्थितीवर मात करत या नाट्यसंस्थेची विस्कटलेली घडी पुन्हा बसवली.

                अण्णांनी सुरुवातीला काही काळ जुनीच नाटकं नव्याने सादर केली. सत्तेचे गुलाम, भावबंधन, संगीत सोन्याचा कळस ही नाटकं आणि चित्तरंजन कोल्हटकर, चंद्रकांत गोखले अशी कसदार गायक-नटमंडळी यांनी अण्णांना संस्था पुन्हा उभी करण्याचे बळ दिले. 'भावबंधन'मध्ये त्यावेळी लतिकेची भूमिका लता मंगेशकर यांनी साकारली होती. 

              प्रेक्षकांच्या बदलत्या अभिरुचीमुळे हा 'प्रयोग' फार काळ चालवणे संस्थेच्या हिताचे नव्हते. त्यामुळेच नंतर अण्णांनी नव्या नाटकांचे शिवधनुष्य उचलले. खऱ्या अर्थाने तिथूनच 'ललितकलादर्श'ची भरभराट झाली. बाळ कोल्हटकरांचं 'दुरितांचे तिमिर जाओ', विद्याधर गोखल्यांचं पंडितराज जगन्नाथ, बावनखणी, जय जय गौरिशंकर, आनंदी गोपाळ, रक्त नको मज प्रेम हवे अशी अनेक नाटकं ललितकलादर्शने रंगभूमीवर आणली. ही नाटकं त्यावेळी तुफान गाजली. पुढे विजया मेहता, दामू केंकरे, सुधा करमरकर, अरविंद देशपांडे, विजय तेंडुलकर यांनीही आपल्या कारकिर्दीतले महत्त्वाचे टप्पे ललितकलादर्शच्या माध्यमातूनच गाठले.

           नाट्यनिर्मितीत मोलाची कामगिरी बजावणाऱ्या अण्णांचं अभिनय आणि गायन कौशल्यही तेवढंच वादातीत होतं. ग्वाल्हेर घराण्याचे पं. रामकृष्णबुवा वझे यांच्याकडे त्यांनी गायनाचे धडे घेतले. गायन आणि अभिनय या दुहेरी संगमाच्या जोरावरच अण्णांनी अनेक नाटकांमध्ये मुख्य नायकाच्या भूमिका वठवून रसिकांची दाद मिळवली. दुरितांचे तिमिर जावो, पंडितराज जगन्नाथ, गीता गाती ज्ञानेश्वर, शाब्बास बिरबल शाब्बास ही अण्णांची गाजलेली नाटकं. 

          नाट्यक्षेत्रातील उत्तुंग कामगिरीसाठी भालचंद्र पेंढारकर यांना  विष्णुदास भावे पुरस्कार,  बालगंधर्व पुरस्कार, केशवराव भोसले पुरस्कार, जागतिक मराठी परिषद ,संगीत नाटक कला अकादमी,  तन्वीर पुरस्कार,  महाराष्ट्र सरकारचा रंगभूमी जीवन गौरव पुरस्कार(2008). 11 ऑगस्ट 2015 रोजी भालचंद्र पेंढारकर (अण्णा) यांचे निधन झाले.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                           😊💐 संकलन 💐 😊

                                          श्री .भरत पाटील.