😊 आजचे दिनविशेष : दि .- 2 नोव्हेंबर,2020.😊

अश्विन कृष्ण-पक्ष, कृष्ण द्वितीया, 

शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना  💐 😊 

१९१४: रशियाने ओट्टोमान साम्राज्याविरुद्ध युद्ध पुकारले.

१९३६: ब्रिटिश ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशनने बीबीसी टेलिव्हिजन सेवा सुरू केली.

१९३६: कॅनेडियन ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशनची स्थापना झाली.

१९४०: दुसरे महायुद्ध – ग्रीस व ईटली यांच्यात युद्ध सुरू झाले.

१९५३: पाकिस्तानातील असेंब्लीने देशाचे नाव इस्लामिक रिपब्लिक ऑफ पाकिस्तान हे ठवले.

१९९९: दाक्षिणात्य पार्श्वगायक एस. पी. बालसुब्रम्हण्यम यांची मध्यप्रदेश सरकारतर्फे दिल्या जाणार्‍या लता मंगेशकर पुरस्कारासाठी निवड.

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति  💐 🎂 

१४७०: इंग्लंडचा राजा एडवर्ड यांचा जन्म. (पाचवा)

१७५५: फ्रेन्च सम्राज्ञी मेरी आंत्वानेत यांचा जन्म. (मृत्यू: १६ ऑक्टोबर १७९३)

१८३३: होमिओपॅथ, समाजसुधारक व विज्ञानप्रसारक, इंडियन असोसिएशन ऑफ कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्स या संस्थेचे सहसंस्थापक महेन्द्र लाल सरकार यांचा जन्म. (मृत्यू: २३ फेब्रुवारी १९०४ – कलकत्ता, पश्चिम बंगाल)

१८८२: महाराष्ट्रातील जादुगारांचे आचार्य डॉ.के.बी.लेले यांचा जन्म. (मृत्यू: २ मे १९६३)

१८८६: बांगलादेशी राजकारणी धीरेंद्रनाथ दत्ता यांचा जन्म. (मृत्यू: २९ मार्च १९७१)

१८९७: दादासाहेब फाळके पुरस्काराने सन्मानित चित्रपट निर्माते, दिग्दर्शक व अभिनेते,  सोहराब मेहेरबानजी मोदी यांचा जन्म. (मृत्यू: २८ जानेवारी १९८४)

१९२१: ध्वनिमुद्रणतज्ञ रघुवीर दाते यांचा जन्म.

१९२९: बोस कॉर्पोरेशन चे संस्थापक अमर बोस यांचा जन्म. (मृत्यू: १२ जुलै २०१३)

१९४१: केन्द्रीय मंत्री व पत्रकार अरुण शौरी यांचा जन्म.

१९६०: संगीतकार अनु मलिक यांचा जन्म.

१९६५: अभिनेता व निर्माता शाहरुख खान यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति  💐 😢

१८८५: मराठीतले पहिले श्रेष्ठ संगीत नाटककार, नट, दिग्दर्शक बळवंत पांडुरंग उर्फ अण्णासाहेब किर्लोस्कर यांचे गुर्लहोसूर यांचे निधन.

१९५०: नोबेल पारितोषिक विजेते आयरिश लेखक आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्सचे (LSE) सहसंस्थापक जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांचे निधन. (जन्म: २६ जुलै १८५६)

१९५४: ग्रीक साहित्याचे व तत्वज्ञानाचे अभ्यासक, संपादक प्रा.गोपाळ विष्णु तुळपुळे यांचे निधन.

१९८४: मराठी साहित्यिक शरद्चंद्र मुक्तिबोध यांचे निधन.

१९९०: गरवारे उद्योग समूहाचे संस्थापक भालचंद्र दिगंबर उर्फ आबासाहेब गरवारे यांचे निधन. (जन्म: २१ डिसेंबर १९०३)

२०१२: तेलगु देसम पक्षाचे लोकसभेतील नेते येरेन नायडू यांचे निधन. (जन्म: २३ फेब्रुवारी १९५७)

२०१२: भारतीय-अमेरिकन गणितज्ञ आणि शैक्षणिक श्रीराम शंकर अभ्यंकर यांचे निधन. (जन्म: २२ जुलै १९३०)

    💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

    😢 💐 स्मृतिदिन :- अण्णासाहेब किर्लोस्कर(1843)

       संगीत नाटकांचं युग  सुरू करणारे रंगकर्मी .

बळवंत पांडुरंग किर्लोस्कर ऊर्फ अण्णासाहेब किर्लोस्कर यांचा जन्म 31 मार्च 1843 रोजी कर्नाटकातील धारवाड जिल्ह्यात गुर्लहोसूर येथे झाला.हे मराठी भाषेतील पहिले संगीत नाटककार, गायकनट आणि नाट्यशिक्षक होते.

     "संगीत शाकुंतल " आणि  " संगीत सौभद्र " या अत्यंत गाजलेल्या नाटकांचे नाटककार म्हणजेच अण्णासाहेब किर्लोस्कर. अण्णासाहेबांना संगीत नाटकाची स्फूर्ती मिळाली ती मात्र पारशी ऑपेराचे ‘इंद्रसभा’ हे नाटक बघून. हे गद्यपद्यात्मक नाटक बघितल्यावर मराठी रंगभूमीवरही असे नाटक झाले पाहिजे या कल्पनेने त्यांना झपाटून टाकले.   त्यातूनच कालिदासाच्या अभिज्ञान शाकुन्तलम् भाषांतर करून ,

" संगीत शाकुंतल " मराठी रंगभूमीवर आणलं . त्यांनी ३१ ऑक्टोबर १८८० या दिवशी धनत्रयोदशीच्या मुहूर्तावर ‘शाकुंतल’ या पहिल्या परिपूर्ण संगीत नाटकाचा पहिला प्रयोग केला.या नाटकाचे विशेष म्हणजे यात त्यांनी स्वतःला रचलेली पदं होती .संगीत नाटकांचे युग मराठी तेव्हापासून सुरू झालं .या नाटकाला प्रेक्षकांनी चांगलीच यशस्वी केलं .

               त्यातूनच 1880 मध्ये " किर्लोस्कर नाटक मंडळीची " स्थापना किर्लोस्कर त्यांनी केली . या नाटक मंडळीने अनेक चांगली नाटकं रंगभूमीवर आणली. किर्लोस्करांनी नाट्यक्षेत्रात अनेक नवनवे प्रयोग केले .पूर्वी नाटकात प्रवेशाची विष्णुदास परंपरा होती. पण त्यांनी सूत्रधार , परीपार्श्वक आणि नटी ही संस्कृत नाटकाची पद्धत मराठी रंगभूमीवर आणली.

        तोपर्यंत नाटकाशी संबंधित व्यक्तींना हीन लेखण्याची प्रथा समाजात होती. हा समाजाचा दृष्टिकोन बदलावा यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले .नाटकातल्या संगीतामुळे उच्च वर्गाचा ओढा नाटकाकडे वाढला. किर्लोस्करांच्या नावावर काव्यरचनाही आहे . पौराणिक नाटक मंडळी आणि कीर्तनकार यांना ते अख्यान रचून देत . ते शीघ्र कवी होते. शिवाजी महाराजांवर 500 आर्यांच  एक दीर्घकाव्य त्यांनी रचलं आहे .

        अण्णासाहेब किर्लोस्कर श्रेष्ठ नाटककार होते. नाटकं रचनं , पद्यरचना करणं, चाली देणं याबरोबरच अभिनय , दिग्दर्शनाची जबाबदारीही ते उचलत . वास्तविक शिक्षक ,शासकीय कर्मचारी अशा नोकऱ्या करत करत त्यांनी स्वबळावर नाटक क्षेत्रात अनेक नवे पायंडे पाडले.

       अण्णासाहेबांचे तिसरे नाटक रामराज्यवियोग. या तीन अंकी नाटकाचा पहिला प्रयोग 20 ऑक्टोबर 

1884 ला झाला. 

                 रामराज्यवियोग हे नाटक पूर्ण करण्यापूर्वीच 2 नोव्हेंबर 1885 या दिवशी अण्णासाहेबांना देवाज्ञा झाली.

         अण्णासाहेब किर्लोस्करांच्या नावाने महाराष्ट्र सरकारतर्फे , " संगीताचार्य अण्णासाहेब किर्लोस्कर- संगीत रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार " दिला जातो. 

     💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

😢💐 स्मृतिदिन  :- जॉर्ज बर्नार्ड शॉ ( 1950) 

          वैचारिक नाटकांचा पुरस्कर्ता.

        19 व्या शतकातील आत्मकेंद्री ब्रिटिश समाजाच्या बुरसटलेलेपणाला आपल्या साहित्यातून जबरदस्त तडाखे देणारे जॉर्ज बर्नार्ड शॉ हे प्रभावी लेखक होते. आपल्या वैशिष्ट्यपूर्ण विचारप्रवर्तक नाटकांनी त्यांनी इंग्लंडच्या बौद्धिक वर्तुळात अनभिषिक्त सम्राटपद मिळवलं होतं. अथक लिखाण आणि भाषणांनी त्यांनी इसवीसन 1890 ते 1920 अशी किमान तीस वर्षे व्यापून टाकली होती.

        जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांचा जन्म २६ जुलै १८५६ रोजी सिंज स्ट्रीट, डब्लिन (आयर्लंड) येथे झाला. त्यांच्या कुटुंबाची स्थिती विलक्षण हलाखीची होती. एकेत्यांचे वडील जॉर्ज कार शॉ  एक अयशस्वी धान्य व्यापारी आणि कधीतरी मुलकी खात्यातील अधिकारी होते.आई ल्युसिंडा एलिझाबेथ शॉ  या एक गायिका होत्या. 

          जॉर्ज बर्नार्ड शॉ काही काळ वेलस्ली कॉलेज डल्बीन येथे शिकले.सदर शाळा आयर्लंड च्या मेथोडिस्त चर्चद्वारे चालवले जात होते.त्यांचे औपचारिक शिक्षण डब्लिन इंग्लिश सायंनटिफिक ॲंन्ड कमर्शिअल स्कूल येथे झाले.

        लंडनच्या सामाजिक जीवनात आत्मविश्वासाने वावरण्यासाठी सतत आत्मप्रसिद्धीच्या झोतात राहू पाहणारे स्वतःचे एक धीट, बेधडक व्यक्तिमत्त्व त्याने घडविले. संगीतावर लेख लिहून सुरू केलेल्या पत्रकारितेबरोबर ते कांदबऱ्याही लिहीत होते.  त्या प्रकाशकांकडून नाकारल्या जात होत्या. कमाईही फारशी नव्हती. अशा खडतर परिस्थितीला निश्चयाने तोंड देत लंडनमधल्या बुद्धिमंतांच्या वर्तुळांतून ते वावरू लागले.  तिथल्या चर्चांमध्ये भाग घेऊन आपल्या उपस्थितीची जाणीव तिथल्या मंडळींना ठसठशीतपणे करून देऊ लागले. 

       पोथीनिष्ठ सैद्धांतिकतेपेक्षा विवेक आणि मानवतावाद ह्यांवर शॉ यांचा अढळ विश्वास होता.  तो त्यांच्या लेखनातूनही ठळकपणे प्रकट झालेला आहे.

           श्रमिक वर्गाच्या शोषणावर त्यांना फार राग होता. एक उत्कट सोशलिस्ट, शॉ यांनी फेबियन सोसायटीसाठी अनेक पत्रिका व व्याख्याने लिहिली आहेत. या सोसायटीत दिलेल्या व्याख्यानांतून, जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांनी महिला व पुरुष समान हक्क मिळविणे, कामगार वर्गाच्या अपेष्टा कमी करणे आणि निरोगी जीवनशैली संपादन करणे या विषयांचा प्रचार केला आणि ते एक प्रभावी वक्ता बनले.

         मात्र बर्नार्ड यांची मुख्य प्रतिभा नाटक ही होती. आणि त्यांनी ६० पेक्षा जास्त नाटके लिहिली आहेत. 

त्यांच्या नाटकातून त्यांनी ज्वलंत सामाजिक प्रश्न हाताळले .युद्ध आणि युद्धा शसंबंधी बाळगल्या जाणाऱ्या बालिश रम्य कल्पना "आर्मस् अँड द मॅन "

प्रेम ,विवाह ,वेश्याव्यवसाय " मिसेस वुमन्स प्रोफेशन" वैद्यकीय व्यवसाय " डॉक्टर्स गायलेल्या ", 

विभूतीत्व  "सेंट जोन्स " अशा नाटकांमधून विविध विषयांबद्दल समाजाला हादरे देणारे विचार सॉक्रेटिसच्या तर्कशुद्धतेने त्यांनी मांडले .त्यांनी नाट्यकलेला प्रचारकी थाटाने  वापरलं ,प्रबोधनाकरता वापरलं .

     सामाजिक प्रश्न हाताळणारा नवा विचार ठामपणे समाजापुढे मांडणारा " प्ले आॅफ आयडियाज" हा एक वेगळाच नाट्यप्रकार यांनी सुरू केला.

      ते एक निबंधकार, कादंबरीकार आणि लघुकथा लेखक देखील होते. त्यांचे जवळजवळ सर्व लेखन प्रचलित सामाजिक समस्यांवर होते, परंतु त्याला एक विनोदाची झालर होती. त्यामुळे ते रोचक होई. प्रचलित शिक्षण, विवाह, धर्म, सरकार, आरोग्य आणि वर्ग विशेषाधिकार ह्या मुद्‍द्यांकडे त्यांचे लिखाण लक्ष वेधून घेई.

     त्यांची प्रसिद्ध साहित्यकृती, "मिसेस वुमन्स प्रोफेशन"आणि" पिग्मॅलियन"या होत.

     पिग्मॅलियन हे जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांचे एक नाटक आहे, ज्याला ग्रीक पौराणिक कल्पनेनुसार नाव देण्यात आले आहे. हे पहिल्यांदा 1913 मध्ये रंगमंचावर जनतेसमोर सादर केले गेले. प्राचीन ग्रीक पौराणिक कथांनुसार, पायग्मॅलियन त्याच्या एका शिल्पाच्या प्रेमात पडला, जी नंतर जीवनात आली. 

1925 सालचा साहित्याचा नोबेल पुरस्कार जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांना देऊन त्यांना सन्मानित करण्यात आले. 

             सेंट लॉरेन्समधील अयॉट गावात ते स्थायिक झाले, त्या घराला आता शॉझ कॉर्नर म्हणतात. ९४ वर्षांचे असताना 2 नोव्हेंबर 1950 रोजी एका शिडीवरून पडून मोठी जखम झाल्याने त्यांचा तेथेच मृत्यू झाला.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                            😊💐 संकलन 💐😊

                                                  श्री. भरत पाटील.