😊 आजचे दिनविशेष : दि .- 28 नोव्हेंबर, 2020 😊

💐 वार  :-  शनिवार,     दि  : -  २८ नोव्हेंबर २०२०  💐 

कार्तिक शुक्ल-पक्ष शुक्ल त्रयोदशी, शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१८२१: पनामाला स्पेनपासुन स्वातंत्र्य मिळाले.

१९३८: प्रभात चा माझा मुलगा हा चित्रपट रिलीज झाला.

१९६०: मॉरिटानियाला फ्रान्सपासुन स्वातंत्र्य मिळाले.

१९६४: नासा (NASA) चे मरीनर-४ हे अंतराळयान मंगळाच्या मोहिमेवर निघाले.

१९६७: जोसेलिन बेल बर्नेल आणि अँटनी हेविश यांनी पल्सार तार्‍यांचे अस्तित्त्व सर्वप्रथम सिद्ध केले.

१९७५: पूर्व तिमोरला पोर्तुगालपासुन स्वातंत्र्य मिळाले.

२०००: तेलगू भाषेतील महाकवी गुर्रम जाशुवा यांच्या नावाने दिला जाणारा साहित्य पुरस्कार कवी नारायण सुर्वे यांना जाहीर.

 

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति  💐 🎂

१८५३: डॉक्टरेट मिळवणाऱ्या पहिल्या अमेरिकन महिला हेलन व्हाईट यांचा जन्म. (मृत्यू: २८ ऑक्टोबर १९४४)

१८५७: स्पेनचा राजा अल्फान्सो (बारावा) यांचा जन्म. (मृत्यू: २५ नोव्हेंबर १८८५)

१८७२: गायक नट रामकृष्णबुवा वझे यांचा जन्म. (मृत्यू: ५ मे १९४३)

१९६४: भारतीय अमेरिकन वकील आणि राजकारणी मायकल बेनेट यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति  💐 😢 

१८९०: श्रेष्ठ समाजसुधारक जोतिराव गोविंदराव फुले ऊर्फ महात्मा फुले यांचे निधन. (जन्म: ११ एप्रिल १८२७)

१८९३: ब्रिटिश अधिकारी सर अलेक्झांडर कनिंगहॅम यांचे निधन. (जन्म: २३ जानेवारी १८१४)

१९३९: बास्केटबॉल चे निर्माते जेम्स नेस्मिथ यांचे निधन. (जन्म: ६ नोव्हेंबर १८६१)

१९५४: नोबेल पारितोषिक विजेते इटालियन-अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ एनरिको फर्मी यांचे निधन. (जन्म: २९ सप्टेंबर १९०१)

१९६२: गायक, संगीत संयोजक व अभिनेते कृष्ण चंद्र तथा के. सी. डे यांचे निधन.

१९६३: इतिहासकार व लेखक त्र्यंबक शंकर शेजवलकर यांचे निधन. (जन्म: २५ मे १८९५)

१९६७: सशस्त्र क्रांतिकारक पांडुरंग महादेव तथा सेनापती बापट यांचे निधन. (जन्म: १२ नोव्हेंबर १८८०)

१९६८: बालसाहित्यासाठी प्रसिद्ध असलेल्या इंग्लिश लेखिका एनिड ब्लायटन यांचे निधन. (जन्म: ११ ऑगस्ट १८९७)

१९९९: अकादमी पुरस्कार विजेते बनारस घराण्याचे सारंगीवादक हनुमानप्रसाद मिश्रा यांचे निधन.

२००१: नाटक निर्माते अनंत काणे यांचे निधन.

२००८: भारतीय हवलदार गजेन्द्र सिंग यांचे निधन.

२००८: भारतीय सैनिक संदीप उन्नीकृष्णन यांचे निधन. (जन्म: १५ मार्च १९७७)

२०१२: अमेरिकन लेखक झिग झॅगलर यांचे निधन. 

  💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

       

  😢 💐 स्मृतिदिन :-  महात्मा ज्योतिराव फुले (1890)

सामाजिक क्रांतीची भूमिका मांडणारे पहिली भारतीय.

पेशवाईच्या अस्तानंतर इंग्रजी राजवटीमुळे झालेल्या बदलांना 1840 नंतर दृश्य  स्वरूप आलं. हिंदू समाजातील सामाजिक प्रथा व रूढी यांविरुद्ध अनेक सुधारक आवाज उठवू लागले. या सुधारकांनी स्त्रीशिक्षण, विधवाविवाह ,पुनर्विवाह, संमती वय, बालविवाह आदी सामाजिक विषयांवर प्रबोधन करण्याचा प्रयत्न केला. परंतु एकोणिसाव्या शतकातील ते सुधारक हिंदू परंपरेच्या चौकटीत आपली भूमिका मांडत होते व समाज सुधारण्याचे प्रयत्न करत होते. महात्मा फुले यांनी भारतातील या सामाजिक प्रबोधनाच्या चळवळीला छेद देऊन महाराष्ट्रात नवी दिशा दिली .त्यांनी वर्णव्यवस्था  व जातिसंस्था या शोषणाच्या व्यवस्था आहेत आणि जोपर्यंत यांचा संपूर्ण बिमोड होत नाही तोपर्यंत  समताधिष्ठित समाजाची निर्मिती अशक्य आहे. अशी स्पष्ट भूमिका मांडली .अशी भूमिका घेणारे ते पहिले भारतीय होते .जातिव्यवस्था  निर्मूलनाच्या कल्पनेचे व चळवळीचे त्यामुळेच ते जनक ठरतात.

                 कष्टकरी, स्त्रिया आणि शूद्रातिशूद्र जनतेच्या शतकानुशतके चाललेल्या शोषणाची व सामाजिक गुलामगिरीची त्यांनी ऐतिहासिक मीमांसा केली. भिक्षुकशाही, सावकारशाही आणि नोकरशाही या शोषकत्रयींविरुद्ध त्यांनी लढा उभारला .दीनदुबळ्या वर्गाचे ते कैवारी बनले .

             ज्योतीबा फुले यांचे मूळ गाव सातारा जिल्ह्यातील कटगुण हे होते. त्याच गावी महात्मा फुल्यांचा जन्म 11 एप्रिल 1827  रोजी झाला. जोतिबांच्या वडिलांचे नाव गोविंदराव आणि आईचे नाव चिमणाबाई होते. त्यांचे मूळ आडनाव गोरे असे होते परंतु फुलांचा व्यवसाय करीत असल्यामुळे त्यांना फुले म्हणून लोक ओळखू लागले.जोतीराव केवळ नऊ महिन्यांचे होते, तेव्हा त्यांच्या आईचे निधन झाले. जोतीबांचा विवाह वयाच्या तेराव्या वर्षी सावित्रीबाई यांच्याशी झाला. प्राथमिक शिक्षणानंतर काही काळ त्यांनी भाजी विक्रीचा व्यवसाय केला. 1842 मध्ये माध्यमिक शिक्षणासाठी पुण्याच्या स्कॉटिश मिशन हायस्कूलमध्ये त्यांनी प्रवेश घेतला. बुद्धी अतिशय तल्लख, त्यामुळे पाच-सहा वर्षातच त्यांनी अभ्यासक्रम पूर्ण केला.  ते आपला अभ्यास मन लावून करत असत. परीक्षेत त्यांना पहिल्या श्रेणीचे गुण मिळत असत. शाळेतील शिस्तप्रिय, हुशार विद्यार्थी म्हणून त्यांचा नावलौकिक होता.

         महात्मा फुले यांनी वयाच्या एकविसाव्या वर्षी मुलींसाठी शाळा काढली. त्यांना पत्नी सावित्रीबाई यांची समर्थ साथ मिळाली.भारताच्या पाच हजार वर्षांच्या इतिहासातील मुलींसाठीची ही पहिलीच शाळा होती. मुलींनी व अस्पृश्यांनी शिक्षण घेणे म्हणजे धर्मभ्रष्ट करणं असं मानणारा तो काळ होता. पाठोपाठ 1951साली त्यांनी अस्पृश्यांसाठी शाळा काढली .त्यांनी पुण्यात स्रीशूद्रांसाठी एकूण सहा शाळा चालवल्या. त्यांच्या या प्रयत्नांना सनातनी मंडळीकडून कडवा विरोध झाला. परंतु फुले यांनी आपले प्रयत्न थांबले नाहीत.

          आपल्या वाड्यातील हौद अस्पृश्यांना खुला करणे, बालविवाहांना विरोध करणं, विधवाविवाहांचे समर्थन करणे ,केशवपनाची चाल बंद करण्यासाठी  नाभिकांचा संप घडवून आणणं, फसवल्या गेलेल्या स्त्रियांच्या बाळंतपणाची सोय करणे असे अनेक उपक्रम महात्मा फुल्यांनी राबविले .

           चातुर्वर्ण्य जातीभेद आणि कालबाह्य परंपरा  यावर त्यांनी कडाडून हल्ला चढवला . ब्राह्मणी धर्माची पकड नष्ट करण्याचा हेतू मनाशी असल्यामुळे जातिव्यवस्थेमुळे जिथे जिथे शोषण होत आहे तिथे प्रत्यक्ष कृतीने आघात करण फुले यांनी चालू ठेवलं.  इतिहासाची मीमांसा करत आणि वर्तमानाचे भान बाळगत जातीव्यवस्थाविधीचा मुद्दा त्यांनी ऐरणीवर आणला .उच्चवर्णीयांची आणि शूद्रातिशूद्रांचे हितसंबंध हे एक नसून परस्परविरोधी आहेत याची जाणीव त्यांनी लेखनातून व प्रत्यक्ष कृतीतून करून दिली .त्यामुळेच ते कृतीशील विचारवंत ठरतात. 

        महात्मा फुले यांनी ब्राह्मणांचे कसब ,गुलामगिरी, सत्सार ,शेतकऱ्यांचा आसूड ,शिवाजीचा पोवाडा, सार्वजनिक  सत्यधर्म पुस्तिका इत्यादी ग्रंथ लिहिले 

आहेत . इतिहासाची फेरमांडणी करण्याचा गंभीर प्रयत्न त्यांनी केला .गुलामगिरी या पुस्तकात ब्राम्हणावर्गाने एकूण समाजाला कसं नाडल आणि शोषणाची  ही व्यवस्था अव्याहत चालत राहावी यासाठी ,  भ्रामक कल्पनांनी कसं जखडलं याची मीमांसा केली आहे .

          फुले यांनी आपल्या एकूण लेखनात ब्राम्हणांवर ज्या भाषेत टीका केली आहे तोही वादाचा विषय आहे. परंतु अशी टीका करणाऱ्यांच  फुल्यांच्या "  सार्वजनिक सत्यधर्म " या सर्वात महत्त्वाच्या पुस्तकाकडे दुर्लक्ष होतं.

" मूळ धर्म भेद !मानवा नसावा!! एकोपा असावा! जगामाजी !! " अशी महात्मा फुल्यांची उदार , विश्वधर्माचा आग्रह धरणारे भूमिका होती .

         " ख्रिस्त मोहम्मद ब्राम्हणांसी!

            धरावे पोटाशी!बंधू परी!! "

अशी बंधुभावाची भावना त्यांच्या मनात होती . त्याचप्रमाणे " देश सुधारासाठी आमच्या रात्रंदिन त्यांनी! मांगभटा ऐक्य करू बसवून पंक्तीशी " अशी राष्ट्रबांधणीसाठी साऱ्यांनी एक होण्याची इच्छाही होती. भारतीय समाजातील शोषण व्यवस्था उघड करून आणि जातीव्यवस्था अंताची लढाई उभी करूनही फुले यांनी समाजाच्या ऐक्याला कुठेही बाधा येऊ दिली नाही, हे त्यांच्या पक्वतेची उत्तम उदाहरण म्हणता येईल. म्हणूनच कदाचित  महात्मा गांधींनी   फुल्यांचा उल्लेख खरा महात्मा असा केला , तर डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकरांनी त्यांना गुरुस्थानी मानलं.

       त्यांचा मृत्यू 28 नोव्हेंबर 1890 रोजी झाला.

         महात्मा फुल्यांनंतर महाराष्ट्रात त्यांच्या विचारांचा वारसा घेऊन अनेक सुधारक विचारवंत होऊन गेले. त्यात शाहू महाराज, डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर व विठ्ठल रामजी शिंदे हे अग्रणी मानता येतील .

 💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

   

   😢 💐   स्मृतिदिन  :- गजेंद्रसिंह बिष्ट  (2008)

एक एनएसजी कमांडो और हवालदार ( सर्जेंट ) थे , जिनकी 26 /11 -2008 के मुंबई आतंकवादी हमले के दौरान. 28 नवम्बर 2008 मुंबई, महाराष्ट्र में मृत्यु हो गई थी। भारत के गणतंत्र दिवस 26 जनवरी 2009 को भारत के राष्ट्रपति द्वारा अशोक चक्र पुरस्कार के साथ उनकी बहादुरी का सम्मान सम्मानित किया गया।

          उत्तराखंड के गणेशपुर में 1972 मे जन्मे , युवा गजेंद्र सिंह नया गांव में जनता इंटर कॉलेज में पढ़ाई करते थे। उन्हें अपने शिक्षकों द्वारा एक अनुशासित छात्र के रूप में याद किया जाता था , जिन्होंने स्कूल में आयोजित हर घटना में भाग लिया, चाहे वह खेल या सांस्कृतिक गतिविधियों हो। मुक्केबाजी में उनकी विशेष रुचि थी।

          गजेंद्र सिंह राष्ट्रीय सुरक्षा गार्ड के 51 विशेष कार्य समूह के सदस्य थे। गजेन्द्र सिंह एनएसजी कमांडो की टीम का हिस्सा थे, जिन्होंने कम से कम छह बंधकों को पकड़ने वाले आतंकवादियों को बेअसर करने के लिए ऑपरेशन में नरिमन हाउस की छत पर तेजी से हमला किया था।

            एनएसजी के महानिदेशक ज्योति कृष्ण दत्त के अनुसार, सिंह एक ऐसी टीम की अगुवाई कर रहे थे जो बिल्डिंग में प्रवेश कर रहे थे। टीम ,आतंकवादियों से गहन हमले की चपेट में आई और स्थिति पर हावी होने की कोशिश करते हुए आगे बढे। कमांडो में आतंकवादियों ने भी कुछ ग्रेनेड फेंके। इस बिंदु पर, सिंह को अपनी टीम से पीछे हटने का विकल्प था। हालांकि, उन्हें एहसास हुआ कि उन्हें हावी होने और आगे बढ़ने के लिए इस अवसर को छोड़ना नहीं है। उन्होंने अपनी जिम्मेदारी पर अपना निर्णय वापस नहीं किया और अन्य कमांडो के लिए ग्रेनेड फेक कर एक मार्ग बनाया। ऐसा करते हुए कई गोली खाने के बावजूद, वह आगे बढ़ते गए और आखिरकार उनकी चोटों के कारण मौत हो गई, जिससे उन्होंने अपना सर्वोच्च बलिदान दिया।  निस्संदेह बहादुर सैनिक ने यह सुनिश्चित किया कि उनकी टीम मुठभेड़ में एक विजयी स्थिति हासिल कर ले।

          ऑपरेशन ब्लैक टोर्नेडो के दौरान नरिमन हाउस को हासिल करते हुए सिंह, यहूदी केंद्र पर हमला करते हुए पैराशूट रेजिमेंट के एक सदस्य गंभीर रूप से घायल हो गए थे।

             अशोक चक्र पुरस्कार के आधिकारिक प्रशस्तिपत्र  के उद्धरणके अंतिम पंक्ती में लिखा हैं.

   "  हवलदार गजेन्द्र सिंह ने सबसे विशिष्ट साहस प्रदर्शित किया और आतंकवादियों से मुकाबला करने के लिए राष्ट्र के लिए सर्वोच्च बलिदान दिया।"

         26 /11 - 2008 के सभी शहीदों को कोटी कोटी नमन!

 💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                                😊💐 संकलन 💐 😊

                                                         श्री भरत पाटील.

😊 आजचे दिनविशेष : दि.-25 नोव्हेंबर,2020.😊

💐 वार : - बुधवार, दि :- २५ नोव्हेंबर २०२०. 💐

कार्तिक शुक्ल-पक्ष शुक्ल- एकादशी, शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१६६४: छत्रपती शिवाजी महाराजांनी सिंधुदुर्ग किल्ल्याचा पाया घातला.

१९२२: मधुमेह या आजारावरील इन्सुलिन चा शोध फ्रेडरिक बँटिंगनी यांनी जाहीर केला.

१९४८: नेशनल कॅडेट कोर्सची स्थापना.

१९७५: सुरीनामला नेदरलँड्सकडून स्वातंत्र्य मिळाले.

१९८१: अहमदाबाद येथील सरदार वल्लभभाई पटेल स्टेडियमवर पहिला आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट सामना खेळला गेला.

१९९१: कमल नारायण सिंग यांनी भारताचे २२ वे सरन्यायाधीश म्हणुन कार्यभार सांभाळला.

१९९४: राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळेचे संचालक डॉ. रघुनाथ माशेलकर यांना कलकत्ता येथील इंडियन सायन्स काँग्रेस असोसिएशनतर्फे देण्यात येणारा राज क्रिस्टो दत्त स्मृती पुरस्कार जाहीर.

१९९९: ज्येष्ठ सामाजिक कार्यकर्ते बाबा आमटे यांना इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार जाहीर.

२०००: सतारवादक उस्ताद अब्दुल हलीम जाफर खाँ यांना मध्यप्रदेश सरकारचा तानसेन सन्मान जाहीर.

  

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 🎂

१८४१: जर्मन गणितज्ञ आर्न्स्ट श्रोडर यांचा जन्म.

१८४४: मर्सिडीज-बेंझ चे संस्थापक कार्ल बेंझ यांचा जन्म. (मृत्यू: ४ एप्रिल १९२९)

१८७२: ख्यातनाम नाटककार व पत्रकार, केसरी चे संपादक, नवाकाळ चे संस्थापक कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर यांचा जन्म. (मृत्यू: २६ ऑगस्ट १९४८)

१८७९: आध्यात्मिक गुरु व शिक्षणतज्ञ साधू वासवानी यांचा जन्म. (मृत्यू: १६ जानेवारी १९६६)

१८८२: मराठी चित्रकार सावळाराम लक्ष्मण हळदणकर यांचा जन्म. (मृत्यू: ३० मे १९६८)

१८९८: भारतीय अभिनेते, दिग्दर्शक आणि पटकथालेखक देबाकी बोस यांचा जन्म.

१९२१: नटवर्य भालचंद्र पेंढारकर यांचा जन्म.

१९२६: भारताचे २१ वे सरन्यायाधीश रंगनाथ मिश्रा यांचा जन्म. (मृत्यू: १३ सप्टेंबर २०१२)

१९३५: महाराष्ट्रीय हॉकीपटू गोविंद सावंत यांचा जन्म.

१९३७: शिक्षणतज्ज्ञ साधू वासवानी यांचा जन्म.

१९३९: मेवाती घराण्याचे गायकी अंगाने वाजवणारे सतारवादकउस्ताद रईस खान यांचा जन्म.

१९५२: पाकिस्तानचा क्रिकेटपटू इम्रान खान यांचा जन्म.

१९७२: भारतीय क्रिकेटपटू दीपा मराठे यांचा जन्म.

१९८३: भारतीय क्रिकेटर झुलन गोस्वामी यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 😢

१८८५: स्पेनचा राजा अल्फान्सो (बारावा) यांचे निधन. (जन्म: २८ नोव्हेंबर १८५७)

१९२२: प्राच्यविद्यासंशोधक, भाषाशास्त्रज्ञ व साहित्यसमीक्षक पांडुरंग दामोदर गुणे यांचे निधन. (जन्म: २० मे १८८४ – राहुरी, अहमदनगर, महाराष्ट्र)

१९६०: प्राच्यविद्यापंडित अनंत सदाशिव अळतेकर यांचे निधन. (जन्म: २४ सप्टेंबर १८९८)

१९६२: आधुनिक संतकवी गणेश दत्तात्रय सहस्रबुद्धे उर्फ दासगणू महाराज यांचे निधन. (जन्म: ६ जानेवारी १८६८ – अकोळनेर, अहमदनगर)

१९७४: संयुक्त राष्ट्राचे सरचिटणीस उ. थांट यांचे निधन. (जन्म: २२ जानेवारी १९०९)

१९८४: भारताचे माजी उपपंतप्रधान आणि महाराष्ट राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री यशवंतराव चव्हाण यांचे निधन. (जन्म: १२ मार्च १९१३)

१९९७: लोकमत चे संस्थापक, संपादक, माजी मंत्री व स्वातंत्र्य सेनानी जवाहरलालजी दर्डा यांचे निधन.

१९९७: मलावी देशाचे पहिले अध्यक्ष हेस्टिंग्ज बांदा यांचे निधन. (जन्म: १४ मे १८९८)

१९९८: प्रशासक व मुत्सद्दी, पंतप्रधानांचे मुख्य सचिव, योजना आयोगाचे उपाध्यक्ष परमेश्वर नारायण तथा पी. एन. हक्सर यांचे निधन. (जन्म: ४ सप्टेंबर १९१३ – गुजरानवाला, पंजाब, पाकिस्तान)

२०१३: बालसाहित्यिका लीला पोतदार तथा लीलावती भागवत यांचे निधन. (जन्म: ५ सप्टेंबर १९२०)

२०१४: भारतीय अभिनेत्री, नृत्यांगना, आणि कोरिओग्राफर सितारा देवी यांचे निधन. (जन्म: ८ नोव्हेंबर १९२०)

२०१६: क्युबाचे क्रांतिकारक आणि पंतप्रधान फिडेल अलेहांद्रो कॅस्ट्रो रूझ यांचे निधन. (जन्म: १३ ऑगस्ट १९२६)

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

  😢 💐 स्मृतिदिन  :-  यशवंतराव  चव्हाण (1984)

        यशवंतराव चव्हाण  महाराष्ट्र राज्याचे पहिले मुख्यमंत्री आणि एक राष्ट्रीय नेते होते. देवराष्ट्रे (सातारा जिल्हा) येथील एका सामान्य शेतकरी कुटुंबात 12 मार्च 1913 रोजी यशवंतरावांचा जन्म झाला. प्राथमिक शिक्षण कराड येथे घेऊन उच्च शिक्षण कोल्हापूर व पुणे येथे घेतले . बी.ए., एल्‌एल्‌. बी. झाले. १९३० साली महात्मा गांधींनी सविनय कायदेभंग चळवळ सुरू केली, तेव्हा तीत भाग घेतला. १९३२ साली त्यांना पहिला तुरुंगवास घडला. या कारावासात मार्क्सवादाशी आणि मानवेंद्रनाथ रॉय यांच्या विचारांशी त्यांचा परिचय झाला.  १९४२ च्या छोडो भारत आंदोलनात ते सामील झाले. सातारा जिल्ह्यातील भूमिगत चळवळीत त्यांनी महत्त्वाची कामगिरी बजावली. यातून पुढे प्रतिसरकार स्थापन झाले, पण त्यावेळी ते तुरुंगात होते त्यामुळे प्रतिसरकारशी त्यांचा तसा फारसा संबंध राहिला नव्हता.

           १९४६ साली तेव्हाच्या मुंबई प्रांताच्या विधिमंडळाची निवडणूक होऊन यशवंतराव दक्षिण सातारा मतदार संघातून निवडले गेले आणि संसदीय चिटणीस झाले. १९४८ साली त्यांची महाराष्ट्र प्रदेश काँग्रेसच्या चिटणीसपदावर नियुक्ती झाली.

           १९५२ च्या निवडणुकीनंतर ते स्थानिक स्वराज्य व पुरवठा खात्याचे मंत्री झाले. द्वैभाषिक मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्री म्हणून त्यांनी १ नोव्हेंबर १९५६ रोजी सूत्रे हाती घेतली. १९६० साली महाराष्ट्र राज्य स्थापन झाले व त्याचे ते पहिले मुख्यमंत्री निवडले गेले. पुढे १९६२–६६ या काळात ते भारताचे संरक्षणमंत्री, १९६६–७० गृहमंत्री, १९७०–७४ पर्यंत अर्थमंत्री आणि १९७४ पासून परराष्ट्रमंत्री बनले. पंतप्रधान लालबहादूर शास्त्री यांच्या  निधनानंतर यशवंतराव चव्हाणांना पंतप्रधान करण्यासाठी अनेक खासदारांचा पाठिंबा होता.

               त्यांच्या शासकीय तसेच प्रशासकीय कौशल्याचा व लोकनेतृत्वाचा प्रत्यय द्वैभाशिक मुंबई राज्याचे मुख्यमंत्रिपद त्यांच्याकडे आले, तेव्हा आला. त्यांनी अल्पसंख्य बिगरमराठी समाजाचा आणि काँग्रेसच्या वरिष्ठ नेत्यांचा विश्वास आपल्या कर्तबगारीने, कार्यक्षम कारभाराने संपादन केला . मुंबई राज्याचे विभाजन होऊन महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्याने काहीही उलथापालथ होणार नाही, याची वरिष्ठ नेत्यांस खात्री पटविली.

           चिनी आक्रमणानंतर संरक्षणखात्यात चैतन्य आणण्याची जबाबदारी यशवंतरावांनी पार पाडली. १९६७ च्या निवडणुकीनंतर काँग्रेसचा अनेक राज्यांत पराभव झाला. त्यामुळे देशात जी अस्थिर परिस्थिती निर्माण झाली होती, त्या परिस्थितीत त्यांनी गृहखाते खंबीरपणे पण कौशल्याने सांभाळले. 

               अर्थखाते त्यांच्याकडे आले, तेही बांगला देशाचे युद्ध, दुष्काळ वगैरेंमुळे खालावलेल्या आर्थिक परिस्थितीत. माजी संस्थानिकांचे तनखे रद्द करणे इ. उपाययोजना त्यांच्या कारकीर्दीत झाल्या. चलनवाढीला आळा घालण्याचे कडक उपाय योजण्याच्या धोरणाचा प्रारंभही यशवंतरावांच्या कारकीर्दीत झाला.

               कार्यक्षम मंत्री, यशस्वी संसदपटू आणि जनसामान्यात ज्याची मुळे रुजली आहेत, असा उदारमतवादी नेता असे यशवंतरावांचे थोडक्यात वर्णन करता येईल. चाळीस वर्षांपेक्षा अधिक काळ ते राजकारणात होते आणि पंचवीसपेक्षा अधिक काळ अधिकारपदावर त्यांनी काढला होता . 

                 यशवंतराव चव्हाण साहित्यिक होते. साहित्यप्रेमी होते ,उत्तम वक्ते व लेखक होते. त्यांची विचारप्रवर्तक भाषणे सह्याद्रीचे वारे (१९६२) व युगांतर (१९७०) या ग्रंथांतून संगृहीत केलेली आहेत. महाराष्ट्र राज्य स्थापन झाल्यानंतर त्यांनी निरनिराळ्या क्षेत्रांत अनेक नव्या उपक्रमांना चालना दिली. हे उपक्रम ज्याप्रमाणे सहकारी साखर कारखानदारीचे आहेत, तसेच जिल्हा परिषदा, भाषा संचालनालय, साहित्य संस्कृति मंडळ वगैरे प्रकारचेही आहेत. त्यांच्याबद्दल परप्रांतीयांना आशा वाटते, तर महाराष्ट्रीयांना ते एक विश्वासाचे ठिकाण आहेत.

                १९६९ साली काँग्रेसमध्ये फूट पडली, तेव्हा ती सावरण्याच्या कामी यशवंतरावांनी आटोकाट प्रयत्न केले. देशात यादवीचे वातावरण न ठेवता समन्वयाचे असावे कारण भारतासारख्या प्रचंड, भिन्न भिन्न जातिधर्मांच्या देशात त्याखेरीज आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक प्रगती होणार नाही, ही यशवंतरावांची धारणा होती. पुरोगामी विचारांचा ते पाठपुरावा करतात. ते पोथीनिष्ठ नाहीत. नीतिमूल्यांचा पुरस्कार व्यवहारात व्हावा, अशी त्यांची इच्छा व प्रयत्न असतात. झगमगाटापेक्षा संथपणा, सातत्य हे त्यांच्या नेतृत्वाचे वैशिष्ट्य होते आणि तेच त्यांचे शक्तिस्थान होते.

             " कृष्णाकाठ " हे यशवंतराव चव्हाण यांचे आत्मचरित्र प्रसिद्ध आहे. 25 नोव्हेंबर 1984 रोजी नवी दिल्ली येथे यशवंतराव चव्हाण यांचे निधन झाले.

    सातारा येथे कृष्णा आणि कोयना नदीच्या संगमावर असलेले  " प्रीतीसंगम " येथे त्यांची समाधी असून हे एक चांगले पर्यटन स्थळ आहे.

 💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

   🎂😊  जन्मशताब्दी दिन  :-भालचंद्र पेंढारकर (1921)

           भालचंद्र पेंढारकर यांचा जन्म 25 नोव्हेंबर 1921 चा. नाट्यवर्तुळात ते सर्वांचे 'अण्णा' होते. अण्णांची खरी ओळख होती ती 'ललितकलादर्श' ही नाट्यसंस्था. भारतीय रंगभूमीचा एक गौरवशाली ठेवा असलेल्या या संस्थेचा अण्णांनी पोटच्या मुलाप्रमाणे सांभाळ केला. संस्थेची वैभवशाली परंपरा जोपासली. 1 जानेवारी  1908 रोजी संगीतसूर्य केशवराव भोसले यांनी स्थापन केलेल्या या संस्थेचे आज वटवृक्षात रुपांतर झाले आहे. 112 वर्षांची ही संस्था केवळ अण्णांनी घेतलेल्या अथक परिश्रमांमुळेच आजही 'तरुण' आहे. केशवराव भोसले यांचे 1921मध्ये निधन झालं. 

           त्यानंतर केशवरावांचा वारसा व्यंकटेश बळवंत तथा बापुराव पेंढारकर यांनी पुढे नेला. 1937 साली बापुरावांचे अकाली निधन झाले आणि अर्थातच बापुरावांचे चिरंजीव भालचंद्र पेंढारकर यांच्याकडे वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी ललित कलादर्शची सूत्रं आली.

      भालचंद्र पेंढारकर यांनी नाटकाचा व्यवसाय करू नये अशी त्यांच्या वडिलांची म्हणजे बापूराव पेंढारकर यांची इच्छा होती . त्याने डॉक्टर किंवा वकील व्हावं असं बापुरावांना वाटे . पण काळाची योजना काही वेगळीच होती. भालचंद्र पेंढारकर यांना नाट्य व्यवसायच करावा लागला . त्यांनी तो इमानेतबारे केला . ललितकलादर्शला वैभवाच्या शिखरावर  पर्यंत घेऊन गेले. 

           भालचंद्र पेंढारकरांकडे ललिता ललितकलादर्श संस्था आली तेव्हा संस्थेवर कर्जाचा मोठा बोजा असल्याने संस्थेचं वैभव टिकवण्याचे आणि त्यातून मार्ग काढून पुढे जाण्याचे खडतर आव्हान अण्णांसमोर होतं. मात्र अण्णा डगमगले नाहीत. केशवराव भोसले, मास्टर दीनानाथ, बालगंधर्व, मामा पेंडसे, बापुराव पेंढारकर, बाबुराव पेंटर, मा. विनायक, व्ही, शांताराम, भालजी पेंढारकर अशा दिग्गजांच्या अभिनयाला रंगमंच देणाऱ्या 'ललितकलादर्श'च्या वैभवाला त्यांनी नवी झळाळी दिली. प्रतिकूल परिस्थितीवर मात करत या नाट्यसंस्थेची विस्कटलेली घडी पुन्हा बसवली.

                अण्णांनी सुरुवातीला काही काळ जुनीच नाटकं नव्याने सादर केली. सत्तेचे गुलाम, भावबंधन, संगीत सोन्याचा कळस ही नाटकं आणि चित्तरंजन कोल्हटकर, चंद्रकांत गोखले अशी कसदार गायक-नटमंडळी यांनी अण्णांना संस्था पुन्हा उभी करण्याचे बळ दिले. 'भावबंधन'मध्ये त्यावेळी लतिकेची भूमिका लता मंगेशकर यांनी साकारली होती. 

              प्रेक्षकांच्या बदलत्या अभिरुचीमुळे हा 'प्रयोग' फार काळ चालवणे संस्थेच्या हिताचे नव्हते. त्यामुळेच नंतर अण्णांनी नव्या नाटकांचे शिवधनुष्य उचलले. खऱ्या अर्थाने तिथूनच 'ललितकलादर्श'ची भरभराट झाली. बाळ कोल्हटकरांचं 'दुरितांचे तिमिर जाओ', विद्याधर गोखल्यांचं पंडितराज जगन्नाथ, बावनखणी, जय जय गौरिशंकर, आनंदी गोपाळ, रक्त नको मज प्रेम हवे अशी अनेक नाटकं ललितकलादर्शने रंगभूमीवर आणली. ही नाटकं त्यावेळी तुफान गाजली. पुढे विजया मेहता, दामू केंकरे, सुधा करमरकर, अरविंद देशपांडे, विजय तेंडुलकर यांनीही आपल्या कारकिर्दीतले महत्त्वाचे टप्पे ललितकलादर्शच्या माध्यमातूनच गाठले.

           नाट्यनिर्मितीत मोलाची कामगिरी बजावणाऱ्या अण्णांचं अभिनय आणि गायन कौशल्यही तेवढंच वादातीत होतं. ग्वाल्हेर घराण्याचे पं. रामकृष्णबुवा वझे यांच्याकडे त्यांनी गायनाचे धडे घेतले. गायन आणि अभिनय या दुहेरी संगमाच्या जोरावरच अण्णांनी अनेक नाटकांमध्ये मुख्य नायकाच्या भूमिका वठवून रसिकांची दाद मिळवली. दुरितांचे तिमिर जावो, पंडितराज जगन्नाथ, गीता गाती ज्ञानेश्वर, शाब्बास बिरबल शाब्बास ही अण्णांची गाजलेली नाटकं. 

          नाट्यक्षेत्रातील उत्तुंग कामगिरीसाठी भालचंद्र पेंढारकर यांना  विष्णुदास भावे पुरस्कार,  बालगंधर्व पुरस्कार, केशवराव भोसले पुरस्कार, जागतिक मराठी परिषद ,संगीत नाटक कला अकादमी,  तन्वीर पुरस्कार,  महाराष्ट्र सरकारचा रंगभूमी जीवन गौरव पुरस्कार(2008). 11 ऑगस्ट 2015 रोजी भालचंद्र पेंढारकर (अण्णा) यांचे निधन झाले.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                           😊💐 संकलन 💐 😊

                                          श्री .भरत पाटील.

           

😊 आजचे दिनविशेष : दि.-18 नोव्हेंबर,2020.😊

💐  वार : -  बुधवार,    दि : - १८ नोव्हेंबर २०२० 💐

कार्तिक शुक्ल-पक्ष शुक्ल चतुर्थी, शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१४९३: ख्रिस्तोफर कोलंबस यांनी पोर्तो रिको हे बेट पहिल्यांदा पाहीले.

१८०९: फ्रान्सच्या आरमाराने बंगालच्या उपसागरात ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या आरमाराचा पराभव केला.

१८८२: अण्णासाहेब किर्लोस्करांचे संगीत सौभद्र हे नाटक रंगभूमीवर आले.

१९०५: लॉर्ड कर्झन यांनी राजीनामा दिल्यामुळे लॉर्ड मिंटो यांनी भारताचे १७ वे व्हॉइसरॉय व गव्हर्नर जनरल म्हणुन सूत्रे हाती घेतली.

१९१८: लाटव्हियाने आपण रशियापासुन स्वतंत्र असल्याचे घोषित केले.

१९२८: वॉल्ट डिस्‍ने यांच्या मिकीमाऊस या प्रसिद्ध कार्टूनचा स्टीमबोट विली या चित्रपटाद्वारे जन्म.

१९३३: प्रभात चा पहिलाच रंगीत चित्रपट सैरंध्री प्रदर्शित झाला.

१९५५: भाक्रा-नांगल धरणाच्या बांधकामास सुरूवात झाली.

१९६२: डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांच्या हस्ते शिवाजी विद्यापीठाचे उद्‍घाटन झाले.

१९६३: पहल्या पुश-बटण टेलिफोनची सेवा चालू झाली.

१९९२: ललित मोहन शर्मा यांनी भारताचे २४ वे सरन्यायाधीश म्हणुन कार्यभार सांभाळला.

१९९३: दक्षिण अफ्रिकेत २१ राजकीय पक्षांनी नवीन संविधानाला मान्यता दिली.

२०१५: टेनिसपटू रॉजर फेडरर ने नोव्हाक जोकोविच ला पराभूत करून एटीपी वर्ल्ड टूर लंडन च्या उपांत्यफेरीत प्रवेश केला.

२०१५: भारतीय शटलर पी. व्ही. सिंधू ला काऊलुन येथे हाँगकाँग ओपन बॅटमिंटन स्पर्धेत स्पेनच्या कॅरोलिना मारीन हिने पहिल्याच फेरीत पराभूत केले.

२०१५: भारतीय शटलर किदाम्बी श्रीकांत ला काऊलुन येथे हाँगकाँग ओपन बॅटमिंटन स्पर्धेत चीनच्या तियान हुवेई ने पहिल्याच फेरीत पराभूत केले.

२०१५: भारतीय शटलर जयराम चा काऊलुन येथे हाँगकाँग ओपन बॅटमिंटन स्पर्धेत चीनच्या चेन लोंग ने पहिल्याच फेरीत पराभूत केले.

२०१५: भारतीय महिला दुहेरी शटलर जोडी ज्वाला व अश्विनी यांचा काऊलुन येथे हाँगकाँग ओपन बॅटमिंटन स्पर्धेत पहिल्याच फेरीत पराभव.

२०१५: भारतीय स्क़्वाॅश खेळाडू सौरव घोशाल चा बेलिबी येथे जागतिक स्क़्वाॅश स्पर्धेत ईंग्लंडच्या जेम्स विल्यस्ट्राप ने दुसऱ्या फेरीत पराभूत केले.

  

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 🎂

१८९८: भारताचा अतिप्राचीन इतिहास प्रबोध चंद्र बागची यांचा जन्म.

१९०१: चित्रपटनिर्माते, दिग्दर्शक आणि अभिनेते, पद्मश्री, दादासाहेब फाळके पुरस्कार विजेते व्ही. शांताराम यांचा जन्म. (मृत्यू: ३० ऑक्टोबर १९९०)

१९०६: मिनी कार चे निर्माते अॅलेक इझिगोनिस यांचा जन्म. (मृत्यू: २ ऑक्टोबर १९८८)

१९०९: कॅपिटल रिकॉर्ड्स चे सहसंस्थापक जॉनी मर्सर यांचा जन्म. (मृत्यू: २५ जून १९७६)

१९१०: क्रांतिकारक बटुकेश्वर दत्त यांचा जन्म. (मृत्यू: २० जुलै १९६५)

१९३१: हिन्दी कवी, पत्रकार व समीक्षक, राज्यसभा सदस्य श्रीकांत वर्मा यांचा जन्म.

१९४५: श्रीलंकेचे ६ वे राष्ट्रपती, सैन्यप्रमुख महिंदा राजपक्षे यांचा जन्म.

  

😢 💐आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 😢

१७७२: मराठा साम्राज्यातील ४ था पेशवा माधवराव बल्लाळ भट ऊर्फ थोरले माधवराव पेशवे यांचे निधन. (जन्म: १६ फेब्रुवारी १७४५)

१८३०: इल्युमिनॅटि चे संस्थापक अॅडम वाईशप्त यांचे निधन. (जन्म: ६ फेब्रुवारी १७४८)

१९३६: भारताचे वकील व राजकारणी व्ही. ओ. चिदंबरम पिल्लई यांचे निधन. (जन्म: ५ सप्टेंबर १८७२)

१९६२: अणूचे अंतरंग स्पष्ट करणार्‍या शोधासाठी नोबेल पारितोषिक मिळवणारे डॅनिश पदार्थवैज्ञानिक नील्स बोहर यांचे निधन. (जन्म: ७ ऑक्टोबर १८८५)

१९९३: लोणावळा येथील मन:शक्ती प्रयोग केंद्राचे संस्थापक पु. रा. भिडे तथा स्वामी विज्ञानानंद यांचे निधन.

१९९६: समाजवादी विचारवंत, स्वातंत्र्यसैनिक, भारतातील कम्युनिस्ट चळवळीचे आरंभापासूनचे नेते कॉम्रेड श्रीनिवास गणेश सरदेसाई यांचे निधन.

१९९८: भारतीय-कॅनेडियन पत्रकार आणि प्रकाशक तारा सिंग हेर यांचे निधन. (जन्म: १५ नोव्हेंबर १९३६)

१९९८: सातार्‍याच्या सामाजिक समाजसेवक रामकृष्ण नारायण तथा बन्याबापू गोडबोले यांचे निधन.

१९९९: स्वातंत्र्यसैनिक रामसिंह रतनसिंह परदेशी यांचे निधन.

२००१: नाडेप कंपोस्ट खताचे जनक नारायण देवराव पांढरीपांडे तथा नाडेप काका यांचे निधन.

२००६: मराठी कथाकार व कवी काव्यतीर्थ हणमंत नरहर जोशी तथा कवी सुधांशु यांचे निधन. (जन्म: ६ एप्रिल १९१७)

२०१३: भारतीय संगीतकार एस. आर. डी. वैद्यनाथन यांचे निधन. (जन्म: १५ मार्च १९२९)

२०१४: भारतीय दिग्दर्शक आणि निर्माते सी. रुधराय्या यांचे निधन..

                   

     💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

    😢 💐  स्मृतिदिन    :- थोरले माधवराव पेशवे.(1772 )

        मराठ्यांच्या इतिहासातील एक सोनेरी पान.

    मराठेशाहीतील चौथे कर्तबगार पेशवे. बाळाजी बाजीराव उर्फ नानासाहेब व गोपिकाबाई यांचा दुसरा मुलगा. त्यांचा जन्म सावनूर (धारवाड जिल्हा) येथे 16 फेब्रुवारी1745 रोजी झाला. 

            गोपिकाबाई या हुशार व बुध्दिमान मातेच्या मार्गदर्शनाखाली त्याचे लेखनवाचनादी शिक्षण पार पडले. थोरले भाऊ विश्वासराव यांच्या पानिपत येथे झालेल्या अकाली मृत्यूमुळे बाळाजी बाजीरावाच्या मृत्यूनंतर  त्यांना २० जुलै १७६१ रोजी  सातारच्या छत्रपतींकडून पेशवाईची वस्त्रे मिळाली. सुरुवातीची दोन अडीच वर्षे पेशवा वयाने लहान म्हणून चुलते राघोबादादा ऊर्फ रघुनाथराव राज्यकारभारावर देखरेख करी. 

          माधवरावांनी कारभार सुरू केला त्यावेळेस त्यांचे  वय सोळा वर्ष होते.  पानिपतच्या अनर्थामुळे चाहोंकडून शत्रू उठले होते. याशिवाय खुद्द पुण्यात गृहकलह व रघुनाथराव आणि सखारामबापू बोकीलांप्रमाणे त्यांचे साथीदार या अंतर्गत शत्रूंनी सत्तेसाठी संघर्ष आरंभला होता. निजाम, नागपूरकर भोसले, हैदर अली यांच्या पेशवाईविरुद्ध हालचाली सुरु झाल्या होत्या.  या सर्वांसोबत युद्ध करून या सर्वांना नामोहरम करून थोरले माधवराव पेशवे यांनी मराठी साम्राज्याला पुन्हा वैभव प्राप्त करून दिले.

       माधवराव पेशव्यांनी मराठ्यांची दक्षिणेतील सत्ता भक्कम केली पण उत्तरेत मराठ्यांचे वर्चस्व त्यांना म्हणावे तसे प्रस्तापित करता आले नाही .

          मात्र अहिल्यादेवी होळकरांना त्याने सन्मानाने वागविले . उत्तर हिंदुस्थानातील सरदारांवर वचक बसविला. तसेच राज्यात नि:पक्षपाती न्यायपद्धती निर्माण करुन प्रजाहिताच्या अनेक गोष्टी केल्या. 

         कडक कारभारामुळे भ्रष्टाचार-लाचलुचपतीला आळा बसला तथापि रघुनाथरावाच्या भांडणामुळे त्यांना मराठेशाहीमध्ये एकी टिकविणे कठीण झाले . 

        आकस्मित बळावलेल्या क्षय रोगाने त्याची शारीरिक क्षमता खंडित झाली आणि याच आजारात थेऊर येथे ऐन तारुण्याच्या उमेदीत 18 नोव्हेंबर 1772 रोजी त्यांचे निधन झाले .एवढ्या कमी वयात हा पराक्रम करणारा दुसरा पेशवा मराठी साम्राज्यात झाला नाही. 

         मराठेशाहीतील हा अखेरचा पेशवा निष्कलंक चारित्रयाचा, कर्तबगार पुरुष होता. अकरा वर्षांच्या कारकीर्दीत त्याने पानिपतच्या पराभवानंतर राज्याची पुन्हा उभारणी केली. हैदर अली, निजाम यांसारखे शत्रू आणि रघुनाथरावसारखा चुलता यांना वठणीवर आणून राज्यात शिस्त व कार्यक्षम प्रशासनव्यवस्था निर्माण केली आणि अल्पावधीत मराठ्यांचा दरारा सर्वत्र निर्माण केला. त्यांच्या अकाली मृत्यूनंतर मराठी सत्तेच्या ऱ्हासाच्या प्रक्रियेस प्रारंभ झाला.

           "स्वामी" मराठी मध्ये अतिशय लोकप्रिय असलेली रणजित देसाई यांची  ही कादंबरी. थोरले माधवराव पेशवे यांचे राजकीय जीवन, कर्तुत्व आणि त्यांचे वैयक्तिक जीवन याचे अतिशय प्रभावी चित्रण स्वामी या कादंबरीत केले आहे.कादंबरीतील माधवराव, रमाबाई आणि राघोबदादा यांच्या व्यक्तिरेखा अतिशय उठावदार आहेत. 

'स्वामी' ला साहित्य अकादमी पुरस्कार प्राप्त.

  💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

 

    🎂💐 जन्मदिन  :-  प्रबोधचंद्र  बागची (1898)

              भारताचा अतिप्राचीन इतिहास, भारत-चीन संबंध आणि चिनी भाषा ह्यांचे अग्रगामी संशोधक, आज बांगला देशात असलेल्या खुलना राज्याच्या जेसोर जिल्ह्यातील मागुरा येथे  18 नोव्हेंबर1898 रोजी त्यांचा जन्म झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव हरिनाथ आईचे तरंगिणीदेवी. 1918 साली, कृष्णनगर कॉलेजातून (आज हे पश्चिम बंगालमध्ये आहे) संस्कृत हा विषय घेऊन ते B.A. तर 1920 मध्ये M.A. झाले. त्याच वर्षी कलकत्ता विद्यापीठात अधिव्याख्याते म्हणून रुजू झाले.

     कलकत्ता विद्यापीठाच्या पुरस्काराने शांतिनिकेतनात सिल्व्हँ लेव्ही या फ्रेंच पंडिताकडे अध्ययन केले (१९२१) व त्यांच्यासह नेपाळला भेट दिली (१९२२), नंतर राशबिहारी घोष प्रवासी अधिछात्र म्हणून प्रा. लेव्ही. ह्यांच्या मार्गदर्शनाखाली इंडोचायना आणि जपान ह्या देशांत प्रवास केला (१९२२-२३). १९२३ मध्ये ते पॅरिसला गेले. तेथे सॉऱ्बॉन विद्यापीठात संस्कृतमधील बौद्ध धर्मग्रंथ, मध्य आशियातील प्राचीन भारतीय संस्कृतीचे अवशेष, चीनमधील बौद्ध वाङ्मय, प्राचीन पाली धर्मग्रंथ, अवेस्तन गाथा ह्या विषयांचा अभ्यास केला. १९२६ मध्ये ह्या विद्यापीठातून Docteures Letters ही अत्युच्च पदवी त्यांनी मिळवली. भारतात परतल्यानंतर कलकत्ता विद्यापीठातील आपले काम त्यांनी पुन्हा हाती घेतले व १९२७-१९४५ पर्यंत त्यांनी विद्यापीठाची सेवा केली.       जपानी, तिबेटी चिनी भाषा बौद्धांचे मूलग्रंथ व तत्त्वज्ञान ह्यांचा खास व्यासंग त्यांनी केला होता. १९४७ मध्ये ‘नॅशनल पीकिंग यूनिव्हर्सिटी’त भारतीय इतिहास व संस्कृती ह्या विषयाचे पहिले अभ्यागत प्राध्यापक म्हणून त्यांची नियुक्ती झाली. 

            १९४८-५१ मध्ये विश्वभारती विद्यापीठात भारतविद्येचे (इंडॉलॉजी) प्राध्यापक, विद्याभवनाचे प्राचार्य आदी पदे त्यांनी भूषविली. 

         १९५२ साली चीनला पाठविण्यात आलेल्या भारतीय सांस्कृतिक शिष्टमंडळाचे ते सदस्य होते. १९५४ मध्ये विश्वभारतीचे उपकुलगुरू म्हणून त्यांची नियुक्ती झाली.  Le Canon Bouddhique en Chine les Traducteurs Et Les Traductions (दोन खंड, १९२७ १९३८) हा प्रबोधनचंद्रांचा पहिला ग्रंथ. संस्कृतातील बौद्ध, ग्रंथांचा चिनी अनुवाद करण्यासाठी ज्या विद्वानांनी परिश्रम घेतले, त्यांची चरित्रे त्यात दिलेली आहेत. तसेच अशा चिनी अनुवादांचे मूल्यमापनही त्यांनी त्यात केले आहे. त्यानंतर दोन प्राचीन शब्दकोशांच्या चिकित्सक आवृत्त्या त्यांनी Deux Lexiques Sanskrit Chinois… ह्या नावाने काढल्या (दोन खंड १९२९ १९३७). ह्या शब्दकोशांचे स्वरूप ‘संस्कृत-चिनी’ असे असून त्यांतील एक इ.स. आठव्या शतकातील असून दुसरा इ.स. सातव्या शतकातील आहे. हा दुसरा शब्दकोश विख्यात चिनी पंडित इत्सिंग ह्याचा आहे. प्रबोधचंद्रांच्या अन्य उल्लेखनीय ग्रंथांत इंडिया अँड चायना (१९४४ दुसरी आ.१९५॰), प्री-आर्यन अँड प्री द्रविडियन इन इंडिया (१९२९ दुसरी आवृ. १९७५) आणि स्टडीज इन द तंत्राज (१९३९) ह्यांचा समावेश होतो. भारत चीन ह्यांच्यातील दीर्घकालीन संबंधांचा आढावा त्यांनी इंडिया अँड चायना ह्या ग्रंथात घेतलेला आहे, तर प्री-आर्यन अँड प्री-द्रविडियन…. मध्ये भारताच्या अतिप्राचीन इतिहासातील समस्यांची चर्चा त्यांनी केली आहे ऑस्ट्रिक कुलातील भाषांची माहितीही दिलेली आहे. आर्य-पूर्व कालातील भारतीय संस्कृतीच्या अध्ययनासाठी प्रस्तुत ग्रंथ अत्यंत मोलाचा आहे. भारत आणि इंडोचायना, भारत आणि मध्य आशिया, भारत आणि चीन ह्या विषयांवर त्यांनी बंगाली भाषेतही पुस्तके लिहिली आहेत. स्टडीज इन द तंत्राज हा त्यांचा तंत्रमार्गावरील मौलिक ग्रंथ असून तंत्रमार्गाविषयक अनेक नव्या प्रश्नांचा विचार त्यात त्यांनी केलेला आहे. प्रबोधचंद्रांनी नेपाळला दोनदा भेट दिली होती आणि तेथील दरबारी ग्रंथालयातून काही मोलाची संस्कृत हस्तलिखिते मिळविली होती. ही हस्तलिखिते त्यांनी त्यांच्या तिबेटी चिनी अनुवादांशी ताडून पाहिली होती आणि त्यांचे चिकित्सक संपादन करून ती विद्वनांना उपलब्ध करून दिली होती. प्राचीन बंगालीतील चर्यापदनामक लघुकाव्यांची मूळ संहिता आणि त्यांचा तिबेटी अनुवाद ह्यांचा तौलनिक अभ्यास त्यांनी केला. मटेरिअल्स फॉर अ क्रिटिकल एडिशन ऑफ द ओल्ड बेंगॉली चर्यापदाज (भाग पहिला, १९३८) हा ग्रंथ त्याचे फलित होय. त्यांची अनेक भाषणे आणि लेख इंडॉलॉजिकल स्टडीज ह्या नावाने प्रसिद्ध होत आहेत.

           सायनो-इंडियन स्टडीज हे दर्जेदार त्रैमासिकही त्यांनी चालविले. प्रबोधचंद्रांना अनेक सन्मान प्राप्त झाले. प्रवासी बंग साहित्य संमेलन (१९३८), बर्मा बंगाली साहित्य परिषद (रंगून, १९३९), भारतीय इतिहास परिषद (अलिगढ, १९४३) ह्यांचे ते अध्यक्ष होते. नागपूर येथे भरलेल्या अखिल भारतीय प्राच्यविद्या परिषदेचे (१९४६) ते पालीप्राकृत विभागाध्यक्ष होते.

                 19 जानेवारी 1956 रोजी शांतिनिकेतन येथे त्यांचे निधन झाले. प्रबोधचंद्रांच्या निधनाने भारत आणि चीन ह्यांच्यामधील एक असाधारण सेतू नष्ट झाला, अशा आशयाचे उद्गार सुनीतिकुमार चतर्जी ह्यांनी काढले आहेत.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                              😊💐 संकलन 💐😊

                                                  श्री. भरत पाटील.

😊 आजचे दिनविशेष : दि.- 7 नोव्हेंबर,2020.😊

💐 वार :- शनिवार,  दि : -७ नोव्हेंबर २०२० 💐

अश्विन कृष्ण-पक्ष कृष्ण सप्तमी, 

शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१६६५: सर्वात जुने जर्नल लंडन गॅझेट पहिल्यांदा प्रकाशित झाले.

१८७५: सुजलाम् सुफलाम्, मलयज शीतलाम्, साश्यशामलाम्, मातरम् वंदे…! वंदे मातरम् असे भारतमातेचे वर्णन करणारे गीत बंकिमचंद्र यादावचंद्र चटर्जी यांनी लिहिले.

१८७९: वासुदेव बळवंत फडके यांना जन्मठेप (काळ्यापाण्याची) शिक्षा ठोठवण्यात आली.

१९१७: पहिले महायुद्ध – गाझाच्या तिसर्‍या लढाईत ब्रिटिश फौजांनी गाझा ताब्यात घेतले.

१९३६: प्रभात चा संत तुकाराम हा चित्रपट पुण्यातील प्रभात चित्र्पटगृहात रिलीज झाला.

१९४४: फ्रँकलिन डी. रूझवेल्ट चौथ्यांदा अमेरिकेचे अध्यक्ष म्हणून निवडून आले.

१९५१: एम. पातंजली शास्त्री यांनी भारताचे २ रे सरन्यायाधीश म्हणुन कार्यभार सांभाळला.

१९९०: मेरी रॉबिन्सन या आयर्लंडच्या पहिल्या महिला राष्ट्राध्यक्ष बनल्या.

२००१: बेल्जियमची राष्ट्रीय विमान वाहतुक कंपनी सबीना (SABENA) दिवाळखोरीत गेली.

  

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 🎂

१८५८: लाल-बाल-पाल या त्रयीतील स्वातंत्र्यसेनानी बिपिन चंद्र पाल यांचा जन्म. (मृत्यू: २० मे १९३२)

१८६७: नोबेल पारितोषिक विजेत्या पोलिश-फ्रेन्च भौतिकशास्त्रज्ञ मेरी क्यूरी यांचा वाॅर्सा पोलंड येथे जन्म. (मृत्यू: ४ जुलै १९३४)

१८६८: व्याकरणकार व निबंधकार मोरो केशव दामले यांचा जन्म. (मृत्यू: ३० एप्रिल १९१३)

१८७९: रशियन क्रांतिकारक लिऑन ट्रॉट्स्की यांचा जन्म. (मृत्यू: २१ ऑगस्ट १९४०)

१८८४: क्रांतिकारक, विद्वान, कृषीतज्ञ, इतिहासकार आणि गदर पार्टी चे शिल्पकार डॉ. पांडुरंग सदाशिव खानखोजे यांचा जन्म. (मृत्यू: २२ जानेवारी १९६७)

१८८८: नोबेल पारितोषिक विजेते भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ सर चंद्रशेखर वेंकट रमण यांचा जन्म. (मृत्यू: २१ नोव्हेंबर १९७०)

१९००: स्वातंत्र्यसैनिक, संसदपटू, शेतकरी चळवळीतील नेते आणि काँग्रेसचे पुढारी प्रा. गोगिनेनी रंगा नायकुलू ऊर्फ एन. जी. रंगा यांचा जन्म. (मृत्यू: ९ जून १९९५)

१९०३: शिक्षणशास्त्र, मानस व बालमानस या विषयांचे लेखक भास्कर धोंडो कर्वे यांचा जन्म.

१९१५: महाराष्ट्रातील विचारवंत व शिक्षणतज्ञ गोवर्धन धनराज पारिख यांचा जन्म.

१९५४: अभिनेता, निर्माता, दिग्दर्शक, पटकथालेखक कमल हासन यांचा जन्म.

१९६०: भारतीय चित्रपट निर्माते श्यामप्रसाद यांचा जन्म.

१९७१: भारतीय दिग्दर्शक आणि पटकथालेखक त्रिविक्रम श्रीनिवास यांचा जन्म.

१९७५: भारतीय अभिनेते, दिग्दर्शक आणि पटकथालेखक वेंकट प्रभू यांचा जन्म.

१९८०: भारतीय गायक-गीतकार कार्तिक यांचा जन्म.

१९८१: भारतीय अभिनेत्री अनुष्का शेट्टी यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 😢

१५६२: मारवाडचे राव मालदेव राठोड यांचे निधन. (जन्म: ५ डिसेंबर १५११)

१८६२: दिल्लीचा शेवटचा बादशहा बहादूरशहा जफर यांचे निधन. (जन्म: २४ ऑक्टोबर १७७५)

१९०५: आधुनिक मराठी काव्याचे प्रवर्तक म्हणून ओळखले जाणारे एक श्रेष्ठ कवी कृष्णाजी केशव दामले तथा केशवसुत यांचे हुबळी येथे निधन. (जन्म: ७ ऑक्टोबर १८६६)

१९२३: भारतीय शिक्षक अश्विनीकुमार दत्ता यांचे निधन. (जन्म: २५ जानेवारी १८५६)

१९४७: भारतीय-श्रीलंकेचे पत्रकार आणि राजकारणी के. नतेसा अय्यर यांचे निधन.

१९६३: मराठी लघुकथाकार व प्रसाद मासिकाचे संपादक यशवंत गोपाळ तथा य. गो. जोशी यांचे निधन. (जन्म: १७ डिसेंबर १९०१)

१९८०: हॉलिवूड अभिनेता स्टीव्ह मॅकक्‍वीन यांचे निधन. (जन्म: २४ मार्च १९३०)

१९८१: अमेरिकन इतिहासकार व तत्त्वज्ञ विल डुरांट यांचे निधन. (जन्म: ५ नोव्हेंबर १८८५)

१९९८: शास्त्रीय गायक, संगीतकार व शास्त्रीय संगीताचे अभ्यासक पं. जितेंद्र अभिषेकी यांचे निधन. (जन्म: २१ सप्टेंबर १९२९)

२०००: ज्येष्ठ गांधीवादी नेते, माजी केंद्रीयमंत्री, महाराष्ट्राचे माजी राज्यपाल आणि हरितक्रांतीचे अध्वर्यू सी.सुब्रह्मण्यम यांचे निधन. (जन्म: ३० जानेवारी १९१०)

२००६: भारतीय क्रिकेटर आणि मॅनेजर पॉली उम्रीगर यांचे निधन. (जन्म: २८ मार्च १९२६)

२००९: लेखिका व स्वातंत्र्यसैनिक सुनीता देशपांडे यांचे निधन. (जन्म: ३ जुलै १९२६)

२०१५: भारतीय दिग्दर्शक आणि कवी बाप्पादित्य बंदोपाध्याय यांचे निधन. (जन्म: २८ ऑगस्ट १९७०)

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

          🎂 💐  जन्मदिन :- मेरी क्युरी(1867)  

दोन नोबेल पारितोषिके जिंकणारी पहिली आणि एकमेव महिला शास्त्रज्ञ होती. 

1903 साली पदार्थ विज्ञानातील( PHYSICS) संशोधनासाठी आणि 1911 साली रसायनशास्त्रातील संशोधनासाठी (CHEMISTRY)  असे दोन वेळा नोबेल पारितोषिकाने सन्मानित होण्याचा मान मेरी क्युरी यांच्याकडे जातो.

             मेरी क्युरी यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1867 साली पोलंड देशाची राजधानी वॉर्सामध्ये एका अत्यंत अशा गरीब कुटुंबात झाला. त्यांचे मुळ नाव मारिया स्क्लोडोव्ह्स्का असे होते. त्यांच्या वडिलांचे नाव वाल्दिस्लाव असे होते. ते गणित व विज्ञान या विषयांचे शिक्षक होते. मेरी क्युरी यांच्या आईचे नाव, ब्रोनिस्लावा असे होते. त्या शिक्षिका व उत्तम पियानोवादक होत्या.  मेरी क्युरी यांच्या आईंना क्षयरोग झाला होता. त्यामुळे मेरी क्युरी यांना त्यांची साथ फार काळ लाभली नाही. 9 मे 1878 साली मेरी क्युरी यांच्या आईचा मृत्यू झाला.

           लहानपणापासून मेरी क्युरी यांना विज्ञानाची आवड होती . परंतु त्याकाळी विज्ञानाचे उच्चशिक्षण पोलंडमध्ये मिळणे शक्य नव्हते . घरात आर्थिक टंचाईही होती. मेरींना ब्रोन्या ह्या नावाची मोठी बहीण होती.

         मेरींनी काही वर्ष नोकरी करून ब्रोन्याच्या शिक्षणाचा खर्च करावा ब्रोन्याचे शिक्षण पूर्ण झाले की त्यांनी मेरींना पुढील शिक्षणासाठी पॅरीस ला बोलावून घ्यावे असा दोन भगिनींनी ठराव केला .त्याप्रमाणे 1891  साली वयाच्या चोविसाव्या वर्षी मेरी पॅरिसला येऊन दाखल झाल्या .त्या वेळेपर्यंत त्यांच्या शिक्षणात सहा वर्षांचा खंड पडला होता.

             1893 आणि 94 या दोन वर्षात पॅरिसच्या सुप्रसिद्ध साॅरोबाॅन विद्यापीठाच्या भौतिकशास्त्र आणि गणित या विषयांच्या पदव्या मेरी यांनी हस्तगत केल्या.  त्या 1895 साली पेरी क्युरी या शास्त्रज्ञा बरोबर विवाहबद्ध झाले . तेव्हापासून त्या मेरी क्युरी या नावाने ओळखल्या जाऊ लागल्या.1897 साली त्यांनी आपला

" युरेनिक रेज " नावाचा प्रबंध विद्यापीठाला सादर केला.

          युरेनियम प्रमाणेच इतरही काही पदार्थ किरण उत्सर्जित करीत असले पाहिजेत ही गोष्ट मेरी क्युरी यांनी ओळखली.  त्यानुसार आपला शोध चालू केला. त्या काळातील ज्ञात असलेले प्रत्येक मूलद्रव्य त्यांनी तपासले. सरतेशेवटी युरेनियमसारखेच गुणधर्म असलेल्या थोरियमचा प्रथम शोध लागला .या दोन मूलद्रव्यां मधून उत्सर्जित होणाऱ्या किरणांचे मेरी क्युरी यांनी नामकरण केले किरणोत्सर्जन (RADIOACTIVITY). RADIOACTIVITY ,RADIOACTIVE  ELEMENTS AND ISOTOPES हे शब्द रूढ करण्याचे श्रेय मेरी क्युरी यांनाच जाते.

    त्याकाळी पिच ब्लेंड नावाच्या खाणीत सापडणाऱ्या दगडांपासून युरेनियम अलग करत असत. मेरी आणि पेरी क्युरी दांपत्याने असे  टनावारी दगड पॅरिसला मागवून घेतले . पिचब्लेंडचे विश्लेषण करत असतांना काही नमुन्यांमध्ये किरणोत्साराचे प्रमाण अधिक असल्याचे त्यांच्या लक्षात आले . अर्थात हे किरण निराळ्याच मुलद्रव्यातून  उत्सर्जित  होत असले पाहिजेत असे त्यांच्या लक्षात आले. 

       पुढे शेडवजा असलेल्या आपल्या प्रयोगशाळेत रात्रंदिवस खपून क्युरी दांपत्याने त्या टनावारी पिचब्लेंड मधून लहानशा कुपीत राहतील अशी दोन नवीन मूलद्रव्य वेगळी केली .त्यापैकी एका मूलद्रव्याचे मेरी क्युरी यांनी नामकरण केल " पोलोनियम". पोलांड या आपल्या  मायदेशाला पोलोनियम या मूलद्रव्याच्या नावाने विज्ञानात कायमचे स्थान देऊन टाकले . दुसऱ्या किरणोत्सर्गी पदार्थाला रेडियम असे नाव द्यायचे क्युरी दांपत्याने निश्चित केले. ही घटना 1898 सालातील आहे.

          घोड्याचा तबेला असावा अशा प्रयोगशाळेत रात्रीच्या काळोखातील रेडियममधून उत्सर्जित होणाऱ्या हिरव्या अलौकिक  प्रकाशाची झळाळी क्युरी दांपत्याने अनुभवली होती . त्यांनी शोधून काढलेला रेडियम आता मनगटी घड्याळांच्या काट्यांवर स्थिरावला आहे. रात्रीच्या अंधारात तो आपल्याला वेळेचे भान करून देतो.

          1899 ते 1904 या पाच वर्षांच्या काळात क्युरी दाम्पत्याने किरणोत्सर्जन ( RADIOACTIVITY ) या विषयावर 32 शोधनिबंध प्रसिद्ध केले. क्युरी दांपत्याने अविश्रांत परिश्रम केल्यामुळे अणुकेंद्र संशोधनाचा मार्ग खुला झाला. 1903 साली नोबेल पारितोषिक बहाल करून  क्युरी दांपत्याचा गौरव करण्यात आला.          किरणोत्सर्गाच्या प्रयोगांमुळे पिअर क्युरी यांच्या प्रकृतीवर परिणाम झाला . 1906 साली पॅरिसमध्ये रस्ता ओलांडताना झालेल्या एका अपघातात ते 47 वर्षे वय असताना मरण पावले .याचा मेरी वर प्रचंड परिणाम झाला.अशा परिस्थितीतही मेरी क्युरी यांनी आपले संशोधन सुरू ठेवले.1911 साली मेरी क्युरींनी दुसरे नोबेल पारितोषिक पटकावले. 

       आर्थिक पाठबळ नसताना पोलोनियम आणि रेडियम यांचा शोध लावणाऱ्या क्युरी दांम्पत्याला या शोधाचे पेटंट घेऊन परिस्थितीवर मात करता आली असती. परंतु पेटंट घेण्यापेक्षा रेडियमच्या उपयोगासाठी संशोधन करत राहणार त्यांना जास्त महत्त्वाचं वाटत होतं. एवढं महत्त्वाचं कार्य करूनही मेरी क्युरीला सतत नाकारलं गेलं .जन्माने पोलीश असल्याने फ्रान्समध्ये ती परकी होती . दुसरी गोष्ट म्हणजे ती स्त्री असल्याने अनेक अडचणी उभ्या केल्या जात होत्या .

किरणोत्सर्गाचा अभ्यासासाठी वार्सा येथे प्रयोगशाळा स्थापन केली.

          कॅन्सर या आजारावर काम करण्याची मेरीची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी पॅरिस विद्यापीठ आणि पाश्चर संस्थेने  संयुक्तपणे रेडियम संशोधन संस्था उभारली.       पैशापेक्षा संशोधन महत्त्वाचे मानणार्या ,स्वभावाने अबोल, कष्टाळू असलेल्या या महान महिला शास्त्रज्ञाचा मृत्यू 4 जुलै 1934  साली ज्या कॅन्सरसारख्या दुर्धर रोगाने झाला.

    💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

  

🎂 💐 जन्मदिन :-  पांडुरंग सदाशिव खानखोजे(1884)

            भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातील क्रांतिकारक व कृषीतज्ञ .युरोपातील क्रांतीकारकांशी संपर्क साधून पारतंत्र्यातील भारताला सशस्त्र क्रांती द्वारे मुक्त करण्याचे प्रयत्न करणारे धडाडीचे क्रांतिकारक म्हणून पांडुरंग सदाशिव खानखोजे प्रसिद्ध आहेत. काही काळ मेक्सिकोत वास्तव्य करणाऱ्या खानखोजे यांनी तिथे कृषी क्षेत्रात संशोधन करून आपल्या उत्तरायुष्यात भारतात परतून कृषी तज्ञ म्हणूनही भूमिका वठवली.

              खानखोजे यांचा जन्म वर्धा जिल्ह्यातील पालकवाडी येथे 7 नोव्हेंबर 1884 रोजी झाला. त्यांचे शालेय शिक्षण वर्धा येथे झाले. बालपणापासूनच त्यांना भारतीय स्वातंत्र्य लढ्यातबाबत औत्सुक्य होते . 

पांडुरंग खानखोजे यांना लोकमान्य टिळकांनी स्वातंत्र्य चळवळीची प्रेरणा दिली. १९०८ सालापासूनच त्यांचा संबंध स्वातंत्र्य चळवळीशी आला .अमेरिकेत गेल्यावर त्यांनी गदर (क्रांती)पक्ष स्थापन करण्यात पुढाकार घेतला. जगात अनेक ठिकाणी फिरून त्यांनी भारतीय स्वातंत्र्यासाठी देशाबाहेरून प्रयत्न केले.   

                 पुढे लोकमान्य टिळकांच्या सल्ल्यानुसार त्यांनी जपानमध्ये सैनिकी शिक्षण घेतल्यावर 1911 साली खानखोजे अमेरिकेत गेले .तिथे कॅलिफोर्निया व वॉशिंग्टन विद्यापीठातून त्यांनी शेतकी विषयात पदव्युत्तर शिक्षण घेतलं. शिक्षण सुरू असतानाच त्यांनी इंडियन इंडिपेंडेंट पार्टीची स्थापना करून भारतातील क्रांतिकारकांना बाहेरून मदत करण्याचे कार्य सुरू केलं .

       पहिल्या महायुद्धाच्या काळात ते पश्चिम आशियात आले असताना ब्रिटिश पोलीस त्यांच्या मागे लागले . त्यामुळे ते इराणला गेले तिथे काही काळ कृषी तज्ञ म्हणून नोकरी केल्यावर युरोपातील अनेक देशात राहून ते क्रांतिकार्य करत होते .

        1920 सालापासून ते 1947 सालापर्यंत त्यांनी मेक्सिकोमध्ये वनस्पतीशास्त्राचे व पीक निर्मिती शास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम केले. या काळात हायब्रीड मका, तांब्या रोगाला तोंड देणारा, पावसाळ्यात, उन्हाळ्यात व थंडीत बर्फालाही तोंड देईल असा गहू, अधिक उत्पादन देणारे सोयाबीन आणि घेवड्याचे उत्पादन, कमी पावसात भरपूर उतारा देणारी जात, समुद्रसपाटीपासून खूप उंचीवर पिकवता येणारी जात, आदींवर संशोधन करून मेक्सिकोमध्ये त्यांनी हरित क्रांती घडवून आणली. मेक्सिकन सरकारने खानखोजे यांना कृषिसंचालक म्हणून नेमले होते.

         मेक्सिकोतील शिक्षण खात्याच्या संग्रहालयाच्या भिंतीवर मेक्सिकोचे राष्ट्राध्यक्ष व इतर थोर व्यक्तींच्या भव्य भित्तीचित्रांच्या पंक्तीत डॉ.खानखोजे यांचे म्यूरल असून चित्राच्या शिरोभागी स्पॅनिश भाषेत 'आता गोरगरिबांनाही भाकर मिळेल' असे लिहिले आहे.

            त्यांनी कृषिविषयक महत्त्वाचं संशोधन केलं आणि त्याबद्दल मेक्सीको सरकारच्या" नॅशनल अकॅडमी ऑफ सायन्सेस " या संस्थेतर्फे त्यांचा गौरव करण्यात आला. पुढे भारत सरकारच्या विनंतीवरून ते भारतात परतले.  आपल्या कृषी क्षेत्रातील ज्ञानाचा येथील कृषी विकासासाठी वापर केला. 

            क्रांतीकार्य व कृषीतज्ञ अशी दुहेरी लोकाभिमुख भूमिका करणाऱ्या खानखोजे यांचे 18 जानेवारी 1967 रोजी नागपूर येथे निधन झाले.

     पांडुरंग खानखोजे यांची कन्या डॉ. सावित्री सहानी यांनी त्यांच्यावर 'क्रांती आणि हरितक्रांती' असे एक पुस्तक लिहिले आहे.

वीणा गवाणकरांनीही 'डॉ.खानखोजे-नाही चिरा..' या नावाने त्यांचे चरित्र लिहिले आहे.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                           😊💐 संकलन💐😊

                                               श्री. भरत पाटील.

😊 आजचे दिनविशेष : दि .-6 नोव्हेंबर,2020.😊

💐 वार :- शुक्रवार,  दि :- ६ नोव्हेंबर २०२० 💐 

अश्विन कृष्ण-पक्ष कृष्ण सष्टी, 

शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना 💐 😊

१८६०: अब्राहम लिंकन अमेरिकेचे १६ वे अध्यक्ष म्हणून निवडून आले.

१८८८: महात्मा गांधींनी कायद्याच्या अभ्यासासाठी लंडन येथे प्रवेश घेतला.

१९१२: भारत या पत्राचा पहिला अंक प्रसिद्ध झाला.

१९१३: दक्षिण आफ्रिकेत भारतीय वंशाच्या खाणकामगारांच्या मोर्चाचे नेतृत्त्व केल्याबद्दल महात्मा गांधींना अटक करण्यात आली.

१९५४: मुंबई राज्यात मुंबई वीज मंडळ या दिवशी स्थापन करण्यात आले.

१९९६: अर्जेंटिनाचे गांधी म्हणून ओळखले जाणारे प्रा. अडोल्फो डी. ओबिए्ता यांना पंतप्रधान एच. डी. देवेगौडा यांच्या हस्ते जमनालाल बजाज आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार प्रदान.

१९९९: विकसनशील देशांना जैवतंत्रज्ञानाचा लाभ उपलब्ध करुन दिल्याबद्दल भारताचे वैज्ञानिक डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांना युनेस्को गांधी सुवर्णपदक जाहीर.

२००१: संरक्षण संशोधन व विकास संस्थेचे (DRDO) महासंचालक डॉ. वासुदेव अत्रे यांना प्रतिष्ठेचा वाय. नायडुम्मा स्मृती पुरस्कार प्रदान करण्यात आला.

२०१२: बराक ओबामा आणि जो बिडेन यांची दुसर्‍यांदा अनुक्रमे अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष आणि उपराष्ट्राध्यक्ष म्हणून निवड झाली.

  

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 🎂

१८१४: सॅक्सोफोन या वाद्याचे जनक अ‍ॅडोल्फ सॅक्स यांचा जन्म. (मृत्यू: ४ फेब्रुवारी १८९४)

१८३९: प्राच्यविद्या संशोधक, पहिले भारतीय पुरतत्त्वज्ञ भगवादास इंद्रजी यांचा जन्म.

१८६१: बास्केटबॉल खेळाचे निर्माते जेम्स नास्मिथ यांचा जन्म. (मृत्यू: २८ नोव्हेंबर १९३९)

१८८०: निसान मोटर कंपनीचे संस्थापक योशूसुका अकावा यांचा जन्म. (मृत्यू: १३ फेब्रुवारी १९६७)

१८९०: कविभूषण बळवंत गणेश खापर्डे यांचा जन्म.

१९०१: जेष्ठ टीकाकार, समीक्षक विचारवंत श्री. के. क्षीरसागर यांचा जन्म. (मृत्यू: २९ एप्रिल १९८०)

१९१५: चित्रपट कथाकार, दिगदर्शक दिनकर द. पाटील यांचा जन्म. (मृत्यू: २१ मार्च २००५)

१९२६: पत्रकार,कथाकार,कादंबरीकार प्रभाकर नारायण पाध्ये उर्फ भाऊ पाध्ये यांचा मुंबई येथे जन्म.

१९२६: अमेरिकन लेखक झिग झॅगलर यांचा जन्म. (मृत्यू: २८ नोव्हेंबर २०१२)

१९६८: याहू चे संस्थापक यारी यांग यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति 💐 😢

१७६१: मराठेशाहीतील प्रसिद्ध राजकारणी (मराठा साम्राज्यातील ४ थी छत्रपती) महाराणी ताराबाई भोसले यांचे निधन.

१८३६: फ्रान्सचा राजा चार्ल्स (दहावा) यांचे निधन. (जन्म: ९ ऑक्टोबर १७५७)

१९८५: प्रसिद्ध अभिनेते संजीवकुमार यांचे निधन. (जन्म: ९ जुलै १९३८)

१९८७: मराठी रंगभूमीवरील अभिनेते,दिग्दर्शक, लेखक आणि पीडीए (प्रोग्रेसिव डॅूमॅटिक असोसिएशन) चे संस्थापक प्रा.भालबा केळकर यांचे पुणे इथे निधन. (जन्म: २३ सप्टेंबर १९२०)

१९९२: संगीत रंगभूमीवरील गायक,अभिनेते जयराम शिलेदार यांचे पुणे इथे निधन. (जन्म: ६ डिसेंबर १९१६)

१९९८: कॉन्टिनेन्टल प्रकाशन चे संस्थापक अनंतराव कुलकर्णी यांचे निधन. (जन्म: १९ सप्टेंबर १९१७)

२००२: स्वत:च्या सुवाच्च अक्षरात हिंदीत राज्यघटना लिहिणारे वसंत कृष्ण वैद्य यांचे निधन.

२०१०: पश्चिम बंगालचे मुख्यमंत्री सिद्धार्थ शंकर रे यांचे निधन. (जन्म: २० ऑक्टोबर १९२०)

२०१३: भारतीय शेफ तरला दलाल यांचे निधन. (जन्म: ४ जुन १९३६)

  😢 💐 स्मृतिदिन :- प्रा. भालबा केळकर (1987)

                भालबा केळकर यांचे हे जन्मशताब्दी वर्ष आहे. बहुआयामी व्यक्तिमत्त्वाच्या भालबांनी साहित्य, विज्ञान, रंगभूमी, अध्यापन अशा अनेक क्षेत्रांत आपली वेगळी छाप पडली होती. 

        त्यांचा जन्म २३ सप्टेंबर १९२० रोजी बेळगाव येथे झाला. शालेय शिक्षण गोपाळ हायस्कूलमध्ये, तर पुढील शिक्षण फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये झाले. ते शिक्षणात प्रथमपासूनच हुशार विद्यार्थी म्हणून प्रसिद्ध होते आणि याच कालावधीमध्ये त्यांना नाटक, साहित्य, क्रिकेटबद्दल आवड निर्माण झाली. 

        प्राचार्य डी. डी. कर्वे यांच्या कडक आणि शिस्तबद्ध मार्गदर्शनाखाली त्यांनी रसायनशास्त्रात पदव्युत्तर पदवी घेतली आणि पुढे नौ. वाडिया आणि फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये रसायनशास्त्राचे अध्यापन केले. 

        भालबांनी रंगभूमीवरील प्रथम पदार्पण १९३१ या वर्षी शालेय जीवनात एक पारशी ऑफिसरच्या भूमिकेतून केले. तर, १९४४-४५ या वर्षात ‘उसना नवरा’, तसेच ‘मी उभा आहे’ या नाटकांचे दिग्दर्शन केले. त्यांनी पहिली स्त्री भूमिका १९४७ मध्ये केली, तर पहिले व्याख्यान १९४६ मध्ये फर्ग्युसन  कॉलेजमधील कला मंडळामध्ये दिले. 

भालबांना आधुनिक रंगभूमीचे द्रोणाचार्य म्हणावयास हरकत नाही.भालबांनी १९ ऑक्टोबर १९५१ रोजी केवळ सहा रुपयांच्या भांडवलावर प्रोग्रेसिव्ह ड्रॅमॅटिक असोसिएशन (पीडीए)ची स्थापना केली. संस्थेसाठी व्यक्ती आणि व्यक्तींसाठी संस्था नाही, असे मानणारी नाट्यक्षेत्रातील एक संस्थारूपी व्यक्ती होती. भालबांनी नाटक कंपनी न म्हणता, तिला नेहमी नाट्यकुटुंब असे संबोधले. नाटकात काम करणाऱ्या मुलांचे पालक आढेवेढे घेत असत, तर मुलींना परवानगीच नसायची; अशा काळात भालबांनी पालकांमध्ये विश्‍वास निर्माण केला. पीडीए ही संस्था म्हणजे आधुनिक मराठी रंगभूमीची गंगोत्री. या रंगमंचावर भालबा द्रोणाचार्यासारखे वावरले. त्यांनी वसंतराव कानेटकरांसारखे स्वतःचे दालन निर्माण करणारे नाटककार, डॉक्टर श्रीराम लागूंसारखे नटसम्राट आणि जब्बार पटेलांसारखे कुशल दिग्दर्शक निर्माण केले. पीडीए हे आधुनिक मराठी रंगभूमीचे महाविद्यालय ठरले आणि त्यांनी अशा ताऱ्यांना जन्म दिला, की भालबांचे कर्तृत्व शिष्यांच्या कार्यकौशल्याने सतत चमकत राहिले. १९७८ च्या डिसेंबरमध्ये सावंतवाडी येथे भरलेल्या नाट्यसंमेलनाच्या अध्यक्षपदी भालबांची निवड झाली, तेव्हा या नव्या नाट्यपिढीचा जनक सिंहासनाधिष्ठ झाला अशी भावना प्रकट झाली होती. 

          पीडीए म्हणजे नैतिक मूल्यांचे कठोरपणे जतन करणारी संस्था होती. १९५७ मध्ये गो. नी. दांडेकर यांचे ‘जगन्नाथाचा रथ’ हे नवे नाटक नव्या धाटणीने रंगमंचावर आणले. पुढे वसंतराव कानेटकर यांच्या ‘वेड्याचे घर उन्हात’ या नाटकाने मराठी रंगभूमीला तीन श्रद्धास्थाने मिळाली. डॉक्टर श्रीराम लागू या नटवर्याचा सूर्य उगवला, वसंतराव कानेटकर यांचा प्रतिभाशाली नाटककार म्हणून जन्म झाला; तर भालबांना स्पर्धांच्या पातळीवर आणि नव्या कलावंताच्या वर्तुळात एक द्रष्टा दिग्दर्शक म्हणून मान्यता मिळाली. 

          वसंतराव कानेटकरांचे ‘प्रेमा तुझा रंग कसा’ हे नाटक आणि त्यामधील भालबांची प्रा. बल्लाळ ही भूमिका अजरामर ठरली. १९५१ ते १९७२ हा पीडीएचा गौरवशाली कालखंड ठरला आणि अनेक नवी नाटके सादर झाली. पुढे पीडीएचा रौप्यमहोत्सव साजरा झाला आणि भालबा नाट्यशिक्षणाच्या कार्यात गढून गेले. भालबांनी श्रीराम खरे, सेवाताई चौहान, दिलीप वेंगुर्लेकर असे अनेक उत्तम कलाकार तयार केले. व्यक्तिमत्त्व विकासासाठी नाट्यशिक्षण असा नवा झेंडा घेऊन भालबा तरुणांबरोबर रमलेले दिसत. ‘प्रतिभासंपन्न दिग्दर्शक, नाटकासाठी  विलक्षण मेहनत घेण्याची ताकद असलेला निर्माता,’ अशा शब्दात वसंतराव कानेटकरांनी सावंतवाडी येथे भरलेल्या नाट्यसंमेलनात भालबांचे कौशल्य प्रकट केले. 

भालबा केळकर विज्ञान उपासक, प्रसारक आणि साहित्यिक होते. सर्वसामान्य लोकांमध्ये विज्ञानाची आवड निर्माण व्हावी म्हणून मनापासून काम करणारे विज्ञान उपासक होते. भालबांनी कॉलेजमध्ये भौतिक रसायन (फिजिकल केमिस्ट्री) हा विषय शिकवला. हा तसा किचकट विषय आहे, परंतु भालबा हा विषय इतका रंजकपणे आणि खुलवून शिकवत असत, की विद्यार्थी त्यामध्ये रंगून जात आणि त्यांना हा विषय सहज ध्यानात येई. 

            भालबांना विज्ञानाची आणि विज्ञान प्रसाराची खरी आवड होती. ते सृष्टिज्ञान मासिकाच्या संपादक मंडळाचे २५ वर्षे सदस्य होते. तसेच, विज्ञानयुग या मासिकाचे सल्लागार म्हणून १९ वर्षे काम केले आणि या मासिकातून त्यांनी अनेक लेख लिहिले, अनेक पुस्तके लिहिली. त्यांच्या विज्ञानकथांचे सर्वत्र स्वागत झाले. ‘कमाल आहे बुवा’ ही त्यांची कथा ‘कमाल आहे भालबा’ अशी कमालीची लोकप्रिय झाली. विज्ञानविषयक लेखनाबरोबरच भालबांनी आकाशवाणी, तसेच अनेक गावात जाऊन विज्ञानावर अनेक व्याख्याने दिली. 

         शेरलॉक होम्स हे भालबांचे लाडके व्यक्तिमत्त्व. यावर त्यांनी अनेक पुस्तके लिहिली. ‘बनगरवाडीचे श्‍वान’सारखी त्यांची अनेक पुस्तके गाजली. भालबांच्या ‘भांडी बोलू लागली’ या लेखमालेतील पुस्तकांच्या संचाचे प्रकाशन रामायणकार गदिमा यांच्या हस्ते झाले होते. 

          अष्टपैलू, अष्टावधानी, रंगकर्मी, विज्ञानोपासक असलेल्या या भालबा केळकरांनी ६ नोव्हेंबर १९८७ रोजी अचानक एक्झिट घेतली .    

  💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

  

😢 💐 स्मृतिदिन :- अभिनेता संजीव कुमार ( 1985)

           एका चित्रपटातील प्रसंग. नायक आणि नायिका दोघेही मूकबधिर असतात .त्यांना एक मूल होते. दोघेही अतिशय आनंदात असतात .नायक जत्रेतून एक खुळखुळा आणि काही खेळणी आणतो .दोघही आनंदाने बाळा समोर खेळणी ठेवतात .खुळखुळा घेऊन वाजवतात. पण ते बाळ खुळ्या कडे पाहत नाही.  मग दोघांच्याही जिवाची जी घालमेल होते ती संजीव कुमार आणि जया भादुरी यांनी पडद्यावर केलेल्या सशक्त अभिनया मधून  अजरामर झालेली आहे . चित्रपट आहे गुलजार यांचा " कोशिश."

          शोलेतील ठाकूर, खिलौना मधील वेडा नायक, सीता और गीता मधील विनोदी भूमिका ,अंगूर मधील कॉमेडी डबल रोल , नया दिन नयी रात या चित्रपटात नऊ रसांची कल्पना स्पष्ट करणाऱ्या नऊ भूमिका साकारलेल्या ,असा सशक्त अभिनय करणारा अभिनेता संजीव कुमार. 25 वर्षाच्या कारकिर्दीत  50 दर्जेदार चित्रपट देणारा अभिनेता संजीव कुमार.

              संजीव कुमार यांचा जन्म 9 जुलै 1938 रोजी सुरत, गुजरात येथे झाला .त्यांचे मूळ नाव हरिहर जेठालाल जरीवाला. या प्रतिभासंपन्न आणि सृजनशील अभिनेत्याने हिंदी चित्रपटसृष्टीतील नायकाच्या परंपरेला छेद देत स्वतःची वेगळी शैली निर्माण केली.

                 संजीव कुमार यांनी अभिनयाची सुरुवात नाटकांपासून केली . वयाच्या बाविसाव्या वर्षी आर्थर मिलर यांच्या नाटकाच्या हिंदी आवृत्तीत एका म्हाताऱ्या ची भूमिका केली होती. ए. के. हंगल दिग्दर्शित " डमरू" या नाटकात सहा मुले असलेल्या वृद्धाची भूमिका साकारली होती .

           त्यांनी 1960 साली आलेल्या  "हम हिन्दुस्तानी" या चित्रपटात केवळ दोन मिनिटांच्या भूमिकेतून आपल्या कारकिर्दीस प्रारंभ केला .त्या काळात सुपरस्टार राजेश खन्ना, अँग्री यंग मॅन अमिताभ बच्चन यांचा चित्रपटसृष्टीत बोलबाला होता. त्याआधी देवानंद या चॉकलेट हिरोनी आपले स्थान निर्माण केले होते. राज कपूर ,राजेंद्र कुमार, धर्मेंद्र इत्यादी प्रसिद्ध अभिनेते चित्रपटसृष्टीत होते.

           अशा काळात संजीव कुमार या सर्वांपेक्षा वेगळे ठरत. शांतपणे आपल्या मार्गाने जात एका वेगळ्या स्थानी जाऊन पोहोचले . आपला वेगळा प्रेक्षकवर्ग, आपले वेगळे स्थान त्यांनी पक्के केले. कोशिश या चित्रपटातील त्यांची भूमिका खूप गाजली . त्याबद्दल त्यांना  उत्कृष्ट अभिनेत्याचा राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला.

या चित्रपटात त्यांनी हे दाखवून दिले की अभिनयासाठी संवादांची आवश्यकता नसते .डोळे आणि चेहऱ्यावरील हावभाव यांच्या साह्याने जोरदार अभिनय करून दाखवता येतो. कोशिश ,परिचय, मौसम, आॅंधी ,नमकीन, अंगूर हे त्यांचे उत्कृष्ट चित्रपट आहेत. संजीव कुमार यांनी कुठल्याही भूमिकेला कमी न लेखता त्यात प्राण ओतले. सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा पुरस्कार त्यांना दोन वेळेस मिळाला 1971 साली दस्तक मधील हमीद या भूमिकेसाठी आणि 1973 साली कोशिश मधील हरिचरण या भूमिकेसाठी .सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्याचा फिल्मफेअर पुरस्कार 1970 साली  आॅंधीतील जे.के. आणि 1977 साली अर्जुन पंडित मधील अर्जुन पंडित साठी.

          संजीव कुमार यांचे व्यक्तिगत आयुष्य मात्र दुःखदायक होते .हेमा मालिनी यांनी लग्नाचा प्रस्ताव नाकारल्यानंतर ते  एकाकीच राहिले. त्यांना खात्री होती की आपण 50 वर्षांपेक्षा जास्त जगू शकणार नाही कारण संपूर्ण कुटुंबाला हार्ट प्रॉब्लेमचा अनुवंशिक  आजार होता.  त्यांच्या कुटुंबात 50 वर्षांपेक्षा जास्त कुणीच जगलेले नव्हते . त्याच विकाराने 6 नोव्हेंबर 1985 रोजी त्यांचे निधन झाले.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                              😊💐 संकलन💐😊

                                                 श्री. भरत  पाटील.

😊 आजचे दिनविशेष : दि .- 2 नोव्हेंबर,2020.😊

अश्विन कृष्ण-पक्ष, कृष्ण द्वितीया, 

शके १९४२

😊 💐 आजच्या ठळक घटना  💐 😊 

१९१४: रशियाने ओट्टोमान साम्राज्याविरुद्ध युद्ध पुकारले.

१९३६: ब्रिटिश ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशनने बीबीसी टेलिव्हिजन सेवा सुरू केली.

१९३६: कॅनेडियन ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशनची स्थापना झाली.

१९४०: दुसरे महायुद्ध – ग्रीस व ईटली यांच्यात युद्ध सुरू झाले.

१९५३: पाकिस्तानातील असेंब्लीने देशाचे नाव इस्लामिक रिपब्लिक ऑफ पाकिस्तान हे ठवले.

१९९९: दाक्षिणात्य पार्श्वगायक एस. पी. बालसुब्रम्हण्यम यांची मध्यप्रदेश सरकारतर्फे दिल्या जाणार्‍या लता मंगेशकर पुरस्कारासाठी निवड.

🎂 💐 आज जन्मलेल्या प्रमुख व्यक्ति  💐 🎂 

१४७०: इंग्लंडचा राजा एडवर्ड यांचा जन्म. (पाचवा)

१७५५: फ्रेन्च सम्राज्ञी मेरी आंत्वानेत यांचा जन्म. (मृत्यू: १६ ऑक्टोबर १७९३)

१८३३: होमिओपॅथ, समाजसुधारक व विज्ञानप्रसारक, इंडियन असोसिएशन ऑफ कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्स या संस्थेचे सहसंस्थापक महेन्द्र लाल सरकार यांचा जन्म. (मृत्यू: २३ फेब्रुवारी १९०४ – कलकत्ता, पश्चिम बंगाल)

१८८२: महाराष्ट्रातील जादुगारांचे आचार्य डॉ.के.बी.लेले यांचा जन्म. (मृत्यू: २ मे १९६३)

१८८६: बांगलादेशी राजकारणी धीरेंद्रनाथ दत्ता यांचा जन्म. (मृत्यू: २९ मार्च १९७१)

१८९७: दादासाहेब फाळके पुरस्काराने सन्मानित चित्रपट निर्माते, दिग्दर्शक व अभिनेते,  सोहराब मेहेरबानजी मोदी यांचा जन्म. (मृत्यू: २८ जानेवारी १९८४)

१९२१: ध्वनिमुद्रणतज्ञ रघुवीर दाते यांचा जन्म.

१९२९: बोस कॉर्पोरेशन चे संस्थापक अमर बोस यांचा जन्म. (मृत्यू: १२ जुलै २०१३)

१९४१: केन्द्रीय मंत्री व पत्रकार अरुण शौरी यांचा जन्म.

१९६०: संगीतकार अनु मलिक यांचा जन्म.

१९६५: अभिनेता व निर्माता शाहरुख खान यांचा जन्म.

  

😢 💐 आज मृत्युमुखी झालेल्या प्रमुख व्यक्ति  💐 😢

१८८५: मराठीतले पहिले श्रेष्ठ संगीत नाटककार, नट, दिग्दर्शक बळवंत पांडुरंग उर्फ अण्णासाहेब किर्लोस्कर यांचे गुर्लहोसूर यांचे निधन.

१९५०: नोबेल पारितोषिक विजेते आयरिश लेखक आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्सचे (LSE) सहसंस्थापक जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांचे निधन. (जन्म: २६ जुलै १८५६)

१९५४: ग्रीक साहित्याचे व तत्वज्ञानाचे अभ्यासक, संपादक प्रा.गोपाळ विष्णु तुळपुळे यांचे निधन.

१९८४: मराठी साहित्यिक शरद्चंद्र मुक्तिबोध यांचे निधन.

१९९०: गरवारे उद्योग समूहाचे संस्थापक भालचंद्र दिगंबर उर्फ आबासाहेब गरवारे यांचे निधन. (जन्म: २१ डिसेंबर १९०३)

२०१२: तेलगु देसम पक्षाचे लोकसभेतील नेते येरेन नायडू यांचे निधन. (जन्म: २३ फेब्रुवारी १९५७)

२०१२: भारतीय-अमेरिकन गणितज्ञ आणि शैक्षणिक श्रीराम शंकर अभ्यंकर यांचे निधन. (जन्म: २२ जुलै १९३०)

    💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

    😢 💐 स्मृतिदिन :- अण्णासाहेब किर्लोस्कर(1843)

       संगीत नाटकांचं युग  सुरू करणारे रंगकर्मी .

बळवंत पांडुरंग किर्लोस्कर ऊर्फ अण्णासाहेब किर्लोस्कर यांचा जन्म 31 मार्च 1843 रोजी कर्नाटकातील धारवाड जिल्ह्यात गुर्लहोसूर येथे झाला.हे मराठी भाषेतील पहिले संगीत नाटककार, गायकनट आणि नाट्यशिक्षक होते.

     "संगीत शाकुंतल " आणि  " संगीत सौभद्र " या अत्यंत गाजलेल्या नाटकांचे नाटककार म्हणजेच अण्णासाहेब किर्लोस्कर. अण्णासाहेबांना संगीत नाटकाची स्फूर्ती मिळाली ती मात्र पारशी ऑपेराचे ‘इंद्रसभा’ हे नाटक बघून. हे गद्यपद्यात्मक नाटक बघितल्यावर मराठी रंगभूमीवरही असे नाटक झाले पाहिजे या कल्पनेने त्यांना झपाटून टाकले.   त्यातूनच कालिदासाच्या अभिज्ञान शाकुन्तलम् भाषांतर करून ,

" संगीत शाकुंतल " मराठी रंगभूमीवर आणलं . त्यांनी ३१ ऑक्टोबर १८८० या दिवशी धनत्रयोदशीच्या मुहूर्तावर ‘शाकुंतल’ या पहिल्या परिपूर्ण संगीत नाटकाचा पहिला प्रयोग केला.या नाटकाचे विशेष म्हणजे यात त्यांनी स्वतःला रचलेली पदं होती .संगीत नाटकांचे युग मराठी तेव्हापासून सुरू झालं .या नाटकाला प्रेक्षकांनी चांगलीच यशस्वी केलं .

               त्यातूनच 1880 मध्ये " किर्लोस्कर नाटक मंडळीची " स्थापना किर्लोस्कर त्यांनी केली . या नाटक मंडळीने अनेक चांगली नाटकं रंगभूमीवर आणली. किर्लोस्करांनी नाट्यक्षेत्रात अनेक नवनवे प्रयोग केले .पूर्वी नाटकात प्रवेशाची विष्णुदास परंपरा होती. पण त्यांनी सूत्रधार , परीपार्श्वक आणि नटी ही संस्कृत नाटकाची पद्धत मराठी रंगभूमीवर आणली.

        तोपर्यंत नाटकाशी संबंधित व्यक्तींना हीन लेखण्याची प्रथा समाजात होती. हा समाजाचा दृष्टिकोन बदलावा यासाठी त्यांनी प्रयत्न केले .नाटकातल्या संगीतामुळे उच्च वर्गाचा ओढा नाटकाकडे वाढला. किर्लोस्करांच्या नावावर काव्यरचनाही आहे . पौराणिक नाटक मंडळी आणि कीर्तनकार यांना ते अख्यान रचून देत . ते शीघ्र कवी होते. शिवाजी महाराजांवर 500 आर्यांच  एक दीर्घकाव्य त्यांनी रचलं आहे .

        अण्णासाहेब किर्लोस्कर श्रेष्ठ नाटककार होते. नाटकं रचनं , पद्यरचना करणं, चाली देणं याबरोबरच अभिनय , दिग्दर्शनाची जबाबदारीही ते उचलत . वास्तविक शिक्षक ,शासकीय कर्मचारी अशा नोकऱ्या करत करत त्यांनी स्वबळावर नाटक क्षेत्रात अनेक नवे पायंडे पाडले.

       अण्णासाहेबांचे तिसरे नाटक रामराज्यवियोग. या तीन अंकी नाटकाचा पहिला प्रयोग 20 ऑक्टोबर 

1884 ला झाला. 

                 रामराज्यवियोग हे नाटक पूर्ण करण्यापूर्वीच 2 नोव्हेंबर 1885 या दिवशी अण्णासाहेबांना देवाज्ञा झाली.

         अण्णासाहेब किर्लोस्करांच्या नावाने महाराष्ट्र सरकारतर्फे , " संगीताचार्य अण्णासाहेब किर्लोस्कर- संगीत रंगभूमी जीवनगौरव पुरस्कार " दिला जातो. 

     💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

😢💐 स्मृतिदिन  :- जॉर्ज बर्नार्ड शॉ ( 1950) 

          वैचारिक नाटकांचा पुरस्कर्ता.

        19 व्या शतकातील आत्मकेंद्री ब्रिटिश समाजाच्या बुरसटलेलेपणाला आपल्या साहित्यातून जबरदस्त तडाखे देणारे जॉर्ज बर्नार्ड शॉ हे प्रभावी लेखक होते. आपल्या वैशिष्ट्यपूर्ण विचारप्रवर्तक नाटकांनी त्यांनी इंग्लंडच्या बौद्धिक वर्तुळात अनभिषिक्त सम्राटपद मिळवलं होतं. अथक लिखाण आणि भाषणांनी त्यांनी इसवीसन 1890 ते 1920 अशी किमान तीस वर्षे व्यापून टाकली होती.

        जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांचा जन्म २६ जुलै १८५६ रोजी सिंज स्ट्रीट, डब्लिन (आयर्लंड) येथे झाला. त्यांच्या कुटुंबाची स्थिती विलक्षण हलाखीची होती. एकेत्यांचे वडील जॉर्ज कार शॉ  एक अयशस्वी धान्य व्यापारी आणि कधीतरी मुलकी खात्यातील अधिकारी होते.आई ल्युसिंडा एलिझाबेथ शॉ  या एक गायिका होत्या. 

          जॉर्ज बर्नार्ड शॉ काही काळ वेलस्ली कॉलेज डल्बीन येथे शिकले.सदर शाळा आयर्लंड च्या मेथोडिस्त चर्चद्वारे चालवले जात होते.त्यांचे औपचारिक शिक्षण डब्लिन इंग्लिश सायंनटिफिक ॲंन्ड कमर्शिअल स्कूल येथे झाले.

        लंडनच्या सामाजिक जीवनात आत्मविश्वासाने वावरण्यासाठी सतत आत्मप्रसिद्धीच्या झोतात राहू पाहणारे स्वतःचे एक धीट, बेधडक व्यक्तिमत्त्व त्याने घडविले. संगीतावर लेख लिहून सुरू केलेल्या पत्रकारितेबरोबर ते कांदबऱ्याही लिहीत होते.  त्या प्रकाशकांकडून नाकारल्या जात होत्या. कमाईही फारशी नव्हती. अशा खडतर परिस्थितीला निश्चयाने तोंड देत लंडनमधल्या बुद्धिमंतांच्या वर्तुळांतून ते वावरू लागले.  तिथल्या चर्चांमध्ये भाग घेऊन आपल्या उपस्थितीची जाणीव तिथल्या मंडळींना ठसठशीतपणे करून देऊ लागले. 

       पोथीनिष्ठ सैद्धांतिकतेपेक्षा विवेक आणि मानवतावाद ह्यांवर शॉ यांचा अढळ विश्वास होता.  तो त्यांच्या लेखनातूनही ठळकपणे प्रकट झालेला आहे.

           श्रमिक वर्गाच्या शोषणावर त्यांना फार राग होता. एक उत्कट सोशलिस्ट, शॉ यांनी फेबियन सोसायटीसाठी अनेक पत्रिका व व्याख्याने लिहिली आहेत. या सोसायटीत दिलेल्या व्याख्यानांतून, जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांनी महिला व पुरुष समान हक्क मिळविणे, कामगार वर्गाच्या अपेष्टा कमी करणे आणि निरोगी जीवनशैली संपादन करणे या विषयांचा प्रचार केला आणि ते एक प्रभावी वक्ता बनले.

         मात्र बर्नार्ड यांची मुख्य प्रतिभा नाटक ही होती. आणि त्यांनी ६० पेक्षा जास्त नाटके लिहिली आहेत. 

त्यांच्या नाटकातून त्यांनी ज्वलंत सामाजिक प्रश्न हाताळले .युद्ध आणि युद्धा शसंबंधी बाळगल्या जाणाऱ्या बालिश रम्य कल्पना "आर्मस् अँड द मॅन "

प्रेम ,विवाह ,वेश्याव्यवसाय " मिसेस वुमन्स प्रोफेशन" वैद्यकीय व्यवसाय " डॉक्टर्स गायलेल्या ", 

विभूतीत्व  "सेंट जोन्स " अशा नाटकांमधून विविध विषयांबद्दल समाजाला हादरे देणारे विचार सॉक्रेटिसच्या तर्कशुद्धतेने त्यांनी मांडले .त्यांनी नाट्यकलेला प्रचारकी थाटाने  वापरलं ,प्रबोधनाकरता वापरलं .

     सामाजिक प्रश्न हाताळणारा नवा विचार ठामपणे समाजापुढे मांडणारा " प्ले आॅफ आयडियाज" हा एक वेगळाच नाट्यप्रकार यांनी सुरू केला.

      ते एक निबंधकार, कादंबरीकार आणि लघुकथा लेखक देखील होते. त्यांचे जवळजवळ सर्व लेखन प्रचलित सामाजिक समस्यांवर होते, परंतु त्याला एक विनोदाची झालर होती. त्यामुळे ते रोचक होई. प्रचलित शिक्षण, विवाह, धर्म, सरकार, आरोग्य आणि वर्ग विशेषाधिकार ह्या मुद्‍द्यांकडे त्यांचे लिखाण लक्ष वेधून घेई.

     त्यांची प्रसिद्ध साहित्यकृती, "मिसेस वुमन्स प्रोफेशन"आणि" पिग्मॅलियन"या होत.

     पिग्मॅलियन हे जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांचे एक नाटक आहे, ज्याला ग्रीक पौराणिक कल्पनेनुसार नाव देण्यात आले आहे. हे पहिल्यांदा 1913 मध्ये रंगमंचावर जनतेसमोर सादर केले गेले. प्राचीन ग्रीक पौराणिक कथांनुसार, पायग्मॅलियन त्याच्या एका शिल्पाच्या प्रेमात पडला, जी नंतर जीवनात आली. 

1925 सालचा साहित्याचा नोबेल पुरस्कार जॉर्ज बर्नार्ड शॉ यांना देऊन त्यांना सन्मानित करण्यात आले. 

             सेंट लॉरेन्समधील अयॉट गावात ते स्थायिक झाले, त्या घराला आता शॉझ कॉर्नर म्हणतात. ९४ वर्षांचे असताना 2 नोव्हेंबर 1950 रोजी एका शिडीवरून पडून मोठी जखम झाल्याने त्यांचा तेथेच मृत्यू झाला.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                            😊💐 संकलन 💐😊

                                                  श्री. भरत पाटील.