😊 जागतिक कीर्तीचे संशोधक : नारायण गोपाळ धारप 😊

 💐 महान विज्ञानकथा,विज्ञान कादंबऱ्या व गूढ आणि रहस्यमय कथा लेखक : नारायण गोपाळ धारप 💐

🎂💐 जन्मदिन - २७ ऑगस्ट १९२५ 💐🎂

                 नारायण गोपाळ धारप यांचा जन्म पुण्यात झाला. रसायनशास्त्रात त्यांनी मुंबई विद्यापीठाची बी.एस्सी. पदवी मिळवली. यानंतर त्यांनी रसायन तंत्रज्ञानात बी.एस्सी. (टेक) केले. मग त्यांनी भारतात आणि आफ्रिकेत नोकऱ्या केल्या. आफ्रिकेतून परत आल्यावर त्यांनी नागपूर येथे व्यवसाय सुरू केला; पण त्यात त्यांना अपेक्षित असे यश मिळाले नाही. मग नागपूरचा गाशा गुंडाळून ते पुण्याला आले. पुण्यात शिकायला येणाऱ्या विद्यार्थ्यांना आणि बदली होऊन आलेल्या नोकरदारांना त्यांनी तात्पुरत्या निवासासाठी लागणाऱ्या पलंग, टेबल, कच्च्या, काटे यांसारख्या गोष्टी भाड्याने देण्याच्या सामानाचे दुकान सुरू केले आणि हा व्यवसाय त्यांनी अखेरपर्यंत केला.

                व्यवसाय म्हणून नोकरी करणे किंवा दुकान चालवणे या गोष्टी धारपांनी पोटासाठी केल्या; पण त्यांची खरी आवड होती लिखाणाची. नागपूरला असतानाच त्यांनी विज्ञानकथा लिहायला सुरुवात केली. ही गोष्ट १९५० सालाच्या दरम्यानची. त्या वेळी विज्ञानकथा म्हणजे काय हे लोकांना माहीत नव्हते; कारण मुळात विज्ञानावरच फारसे लिखाण त्या वेळी प्रसिद्ध होत नसे. विज्ञान फारसे अवगत नसल्याने त्यावर आधारित कथांना वाचक मिळणे दुरापास्त होते. 

               धारपांनी आयुष्यात एकूण १५ विज्ञान कादंबऱ्या, तीन विज्ञानकथा संग्रह आणि पाच सामाजिक कादंबऱ्या प्रसिद्ध केल्या. विज्ञान साहित्याला आणि सामाजिक कादंबऱ्यांना वाचकांचा फारसा प्रतिसाद मिळत नाही हे पाहून धारप भयकथा आणि गूढकथा कडे वळले आणि हा बाज धारपांच्या स्वभावाला जुळला आणि वाचकांनाही आवडला. यामुळे लेखक आणि वाचक अशी एक तार जुळून आली.

                 गूढ कादंबऱ्या आणि कथासंग्रह मिळून धारपांनी पुस्तकांची शंभरी गाठली. चंद्रविलास, नवे दैवत, मृत्युद्वार, पारंब्यांचे जग, साठे फायकस, फायकसची अखेर, ऐसी रत्ने मेळवीन, कपटी कलंदर अशी त्यांच्या लोकप्रिय कादंबऱ्यांची नावे आहेत. जयदेव, कृष्णचंद्र, चक्रवर्ती चेतन, अशोक समर्थ अशी त्यांच्या या रहस्यकथांतील नायकांची नावे आहेत. 

                  धारपांनी दरमहा एक, अशा रहस्यकथा लिहायचा प्रयत्न केला; पण तो त्यांना मानवला नाही आणि तो प्रयोग त्यांनी थांबवला. धारपांच्या बहुतेक विज्ञान कथा या परदेशी विज्ञानकथा वर आधारित अशा बेतलेल्या असत. पर्रहावरील आयुष्य हा त्यांचा एक आवडता विषय होता. धारपांनी वनस्पती विचार करू शकतात, त्या बुद्धिमान असतात, या विषयावर तीन कादंबऱ्या लिहिल्या आहेत. 

               धारप १९५० सालापासून लिहीत होते. त्या वेळी मराठी विज्ञान कथा लिहिणारे कोणी नव्हते. धारप खऱ्या अर्थाने गूढ आणि भयकथांत स्थिरावले. त्यामुळे धारप लिहीत असलेल्या भय आणि गूढकथा म्हणजेच विज्ञानकथा, असा वाचकांचा समज फार वर्षे होता, तो १९७० च्या दशकात अस्सल विज्ञानकथा छापून येईपर्यंत. धारप यांचे निधन पुण्यात वयाच्या ८३ व्या वर्षी झाले.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                       😊 संकलन 😊

                                     श्री भरत पाटील.

😊 जागतिक कीर्तीचे संशोधक : डेनिस पेपिन 😊

 💐 प्रेशर कुकरचा जनक,महान भौतिकशास्त्रज्ञ : डेनिस पेपिन 💐

🎂💐 जन्म - २२ ऑगस्ट १६४७ 💐🎂

               'कुकरच्या तीन शिट्टय़ा झाल्या की गॅस बंद कर..’ घरोघरी महिलावर्गाकडून केल्या जाणाऱ्या या आदेशांचे पालन आपल्यापैकी बहुतेकांनीच केले असेल. प्रेशर कुकर हे आपल्या मुदपाकखान्यातील एक महत्त्वपूर्ण ‘पाक उपकरण’. वेळ आणि इंधन वाचवून वाफेच्या साहाय्याने पदार्थ शिजवणाऱ्या या उपकरणाला ३५० वर्षांचा इतिहास आहे.

                   वाफेच्या जोरावर फडफडणारी चहाची किटली पाहिली आणि जेम्स वॅट या स्कॉटिश संशोधकाने वाफेच्या इंजिनाचा शोध लावला. हा वैज्ञानिक इतिहास सर्वानाच ज्ञात आहे. जेम्स वॅटने १७६९ मध्ये वाफेच्या इंजिनाचा शोध लावला असला तरी त्याच्या ९० वर्षांपूर्वी म्हणजेच १६७९ मध्ये डेनिस पॅपिन या फ्रेंच भौतिकशास्त्रज्ञाने वाफेच्या जोरावर अन्न शिजवणाऱ्या ‘स्टीम डाइजेस्टर’चा शोध लावला होता. डेनिसचे ‘स्टीम डाइजेस्टर’ म्हणजे आताच्या प्रेशरचे कुकरचेच प्राथमिक रूप. 

                 लंडनच्या ‘रॉयल सोसायटी’ समोर डेनिसने आपले हे संशोधन सादर केले. त्या वेळी डेनिसच्या या संशोधनाचे कौतुक झाले. मात्र या उपकरणाचा घरगुती वापर करणे कठीण होते. कारण त्यासाठी भलीमोठी भट्टीची गरज भासायची. त्यामुळे हे उपकरण हॉटेल आणि कारखान्यांमध्ये वापरले जाई.

                डेनिसच्या शोधानंतर जॉर्ज गटब्रॉड या जर्मन शास्त्रज्ञाने १८६४ साली ओतीव पोलादाचा वापर करून प्रेशर कुकरचे उत्पादन सुरू केले. मात्र त्याचा उपयोग कारखान्यांमध्येच केला जात असे.

                   अमेरिकेच्या नॅशनल प्रेस्ट्रो इंडस्ट्रीनेही १९१७ मध्ये कारखान्यांमध्ये वापर केल्या जाणाऱ्या प्रेशर पॅनचे उत्पादन करण्यास सुरुवात केली होती. मात्र घरगुती वापरासाठी पहिला प्रेशर कुकर बनवला आल्फ्रेड व्हीशरने. न्यूयॉर्कमध्ये १९३८ मध्ये भरलेल्या व्यापार प्रदर्शनात व्हीशरने आपले संशोधन सादर केले आणि पुढील वर्षी न्यूयॉर्क मध्येच भरणाऱ्या जागतिक संशोधन प्रदर्शनासाठी त्याला संधी मिळाली. आपल्या या प्रेशर कुकरला त्याने नाव दिले प्रेस्टो.

                  झटपट अन्न शिजवणाऱ्या या ‘प्रेस्टो’चे महिला वर्गात खूपच कौतुक झाले आणि या ‘पाक उपकरणा’ला जगमान्यता मिळाली. पुढे तर प्रेस्टो हा शब्द अमेरिकेत प्रेशर कुकरचा समानार्थी शब्द झाला. अमेरिकेत मग प्रेशर कुकरचे उत्पादन करण्यासाठी अनेक कंपन्या पुढे आल्या. १९४१ मध्ये अमेरिकेत घरगुती उपकरणा मध्ये सर्वाधिक उत्पादन प्रेशर कुकरचे होत असे. त्या वेळी ११ कंपन्या प्रेशर कुकरचे उत्पादन करत होत्या.

                  प्रेशर कुकरला खरे महत्त्व आले दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात. युद्धात लढणाऱ्या सैनिकांना अन्नपदार्थाची कमतरता भासू नये यासाठी ‘व्हिक्टरी गार्डन’ ही चळवळ उभारण्यात आली. सामान्य जनतेकडून सैनिकांसाठी भाज्या, फळे आणि अन्य अन्नपदार्थ पुरवले जाई. हे अन्नपदार्थ साठवून ठेवण्यासाठी प्रेशर कुकरचा मोठय़ा प्रमाणात उपयोग केला गेला. 

               १९४२ मध्ये प्रेशर कुकरची विक्री होती केवळ ६६,०००. मात्र ‘व्हिक्टरी गार्डन’ चळवळीमुळे ही विक्री पाचपटीने वाढली. १९४३ मध्ये ३,१५,००० प्रेशर कुकर विकले गेले. महायुद्ध संपल्यानंतर प्रेशर कुकरचे महत्त्व वाढले आणि ५० पेक्षा अधिक कंपन्यांनी त्याचे उत्पादन सुरू केले. सत्तरच्या दशकानंतर प्रेशर कुकरचा वापर वाढू लागला आणि घरोघरी या ‘पाक उपकरणा’ची शीळ वाजू लागली.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                         😊 संकलन 😊

                                        श्री. भरत पाटील.

😊 जागतिक कीर्तीचे वैज्ञानिक : डॉ विक्रम साराभाई 😊

 💐भारतीय अवकाश संशोधनाचे पितामह,महान भौतिकशास्त्रज्ञ,खगोलशास्त्री : डॉ विक्रम अंबालाल साराभाई.💐

🎂जन्मदिन - १२ ऑगस्ट, १९१९ 🎂

विक्रम अंबालाल साराभाई  (१२ ऑगस्ट, इ.स. १९१९ - ३० डिसेंबर, इ.स. १९७१) हे भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ व खगोलशास्त्रज्ञ होते. ते भारताच्या अंतराळ संशोधनाचे पितामह आणि भारताच्या अंतराळ युगाचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जातात.

💐☺️ बालपण व शिक्षण 😊💐

विक्रम अंबालाल साराभाई यांचा जन्म अहमदाबाद येथील एका संपन्न कुटूंबात १२ ऑगस्ट १९१९ ला झाला. त्यांचे वडील हे एक उद्योगपती होते. त्यांचे बऱ्याच राजकीय व्यक्तिंशी त्यांचे संबध असल्याने रवींद्रनाथ टागोर, जवाहरलाल नेहरू, सरोजिनी नायडू, महात्मा गांधी आदी लोकांचे त्यांच्या घरी जाणे-येणे होते. विक्रम साराभाई यांच्या आई सरलादेवी यांनी आपल्या ८ मुलांच्या शिक्षणासाठी स्वतःची मांटेसरी पद्धतीची शाळा काढली होती. या शाळेतच विक्रम साराभाईचे शिक्षण युरोपातून आलेल्या शिक्षकांद्वारे झाले. त्याना लहानपणापासुनच गणित आणि भौतिकशास्त्र हे विषय विशेष आवडत होते.

              आपले १२ वी पर्यंतचे शिक्षण आटपून १९३७ साली पुढील शिक्षणासाठी ते ब्रिटनमधील केंब्रिज विद्यापीठात शिकायला गेले. पण दुसरे महायुद्ध सुरु झाल्याने ते भारतात परत आले व त्यांनी बंगलोरमधील इंडियन इंस्टीट्यूट ऑफ सायन्स मध्ये नोबेल पारितोषिक विजेते सर सी. व्ही. रामन यांच्या मार्गदर्शनाखाली वैश्विक किरणावर संशोधन केले. १९४२ साली त्यांनी भरतनाट्यम, कुचिपुडी या नृत्यकलेत पारंगत असलेल्या प्रसिद्ध नृत्यांगना मृणालिनी साराभाई यांच्याशी विवाह केला. त्यांना कार्तिकेय आणि मल्लिका ही दोन अपत्ये झाली.

💐😊 कारकिर्द 😊💐

                    १९४५ साली दुसरे महायुद्ध संपल्यावर विक्रम साराभाई ब्रिटनला गेले. १९४७ साली त्यानी ‘कास्मिक रे इंवेस्टिगेशन इन ट्रापिकल लैटीट्यूड्स’ वर संशोधन करून डॉक्टरेट मिळवली आणि त्याचवर्षी ते आपल्या मायदेशी परत आले. भारतात परत येउन त्यांनी नोव्हेंबर ११ १९४७ ला अहमदाबाद येथे भौतिकी संशोधन कार्यशाळा ची स्थापना केली. हे त्यांचे पहिले पाउल होते, पुढे जाऊन अवकाश संशोधनात विक्रम साराभाई यांनी भरीव कामगिरी केली. विक्रम साराभाई यांनी अहमदाबाद येथील भारतीय प्रबंध संस्था (इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेन्ट) स्थापन करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. १९७५ मध्ये जो पहिला अंतरिक्ष उपग्रह आर्यभट्ट अवकाशात सोडला गेला त्याची रचना विक्रम साराभाई यांच्या अहमदाबाद रिसर्च सेंटर मध्येच केली होती. आर्यभट्टच्या यशस्वी प्रक्षेपणानंतर भारताने अनेक उपग्रह अवकाशात प्रक्षेपित केले. या यशामागे साराभाई यांचे अथक परिश्रम, दूरदृष्टी आणि खंबीर नेतृत्व ह्यांचा मोलाचा वाटा आहे.

                विक्रम साराभाई यांनी जागतिक किर्ती असलेल्या अनेक सस्थांची सुरवात केली. इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मॅनेजमेन्ट (IIM) ही भारतातील सर्वोत्कृष्ट व्यवस्थापन शिक्षण संस्था डाॅ. साराभाई यांच्या प्रयत्नातुनच उभी राहिली. भौतिकशास्त्रातील संशोधनासाठी प्रसिद्ध असलेल्या राष्ट्रीय भौतिकी प्रयोगशाळा (PRL) देखिल डाॅ. साराभाई यांनीच सुरू केली. अहमदाबाद येथे वस्त्रोद्योग निर्मितीस चालना देणारे अहमदाबाद टेक्स्टाईल इंडस्ट्रीयल रिसर्च असोसिएशन (ATIRA) या संस्थेची उभारणी त्यांनी केली. पर्यावरण क्षेत्रात कार्यरत असलेली सेंटर फॅार इन्व्हीरॅान्मेंटल प्लॅनिंग ॲन्ड टेक्नॅालॅाजी (CEPT) ही संस्था देखिल त्यांनी उभारली.

💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐💐

                                         😊 संकलन 😊

                                      श्री. भरत पाटील.